ISTORIJA PROMENE BEOGRADA: Od Armejaca do Stefana Nemanje

Nakon Drugog svetskog rata, grad je prošao kroz značajne društvene i političke promene koje su se reflektovale i u načinu obeležavanja istorijskih događaja i ličnosti. Spomenici izgrađeni nakon 1945. godine do danas oslikavaju ideološke tokove, sećanje na stradanja, ali i savremene umetničke izraze.

Period socijalizma (1945–1990)

U prvim decenijama nakon rata, dominirali su spomenici posvećeni borbi protiv fašizma, narodnim herojima i partizanskom otporu. Ovi spomenici često su imali monumentalni karakter, izrađeni u stilu socrealizma.

Spomenik Crvenoarmejcima na Trgu Republike u Beogradu

Spomenik Crvenoarmejcima na Trgu Republike u Beogradu poznat i kao Spomenik s krstom i petokrakom bio je jedinstveni spomenik sa grobnicom te vrste u Srbiji, izgrađen 1944. godine na Trgu Republike (tada Pozorišnom trgu) u Beogradu, posle Drugog svetskog rata u čast stradalim crvenoarmejcima u Beogradskoj operaciji. Bio je to prvoizgrađeno spomen obeležje u Beogradu, među podignutih 18 velikih i 32 mala spomenika borcima Crvene armije, od 15. do 30. novembra 1944. godine.

Prvi je podignut već nekoliko dana posle bitke na ondašnjem Pozorišnom, danas Trgu Republike, gde je sahranjena grupa od 21 vojnika. Spomen obeležje je kasnije uklonjeno, a posmrtni ostaci crvenoarmejaca iz grobnice su premešteni u novoformirano Groblje oslobodilaca Beograda. 

Prilikom rekonstrukcije Trga republike 2019. godine, na predlog Grada Beograda, posebnom spomen pločom obeleženo je mesto gde se nekada nalazila grobnica sa spomenikom.

Spomen-park Jajinci

Smešten u južnom delu Beograda, ovaj memorijalni kompleks podignut je u znak sećanja na više od 80.000 ljudi koje su nacisti streljali tokom okupacije. Centralni deo parka čini monumentalni spomenik podignut 1964. godine, delo vajara Vojina Bakića.

Spomenik obešenima na Terazijama

Spomenik, prava gromada, visok četiri metra i prečnikom od skoro 80 centimetara, ogroman i crn stoji u samom centru Beograda, na Terazijama. Hiljade svakodnevno prolaze pored njega, a da ga ni ne primate.

A baš na tom mestu 1941. dogodio se strašan zločin koji je zgrozio i šokirao tadašnje prestoničane. 

U ranim jutarnjim časovima 17. avgusta 1941. godine nemački okupatori su u Beogradu poslali opomenu svima onima koji bi eventualno pomislili na otpor.

Spomenik je podignut 1983. godine, u spomen na pet sugrađana i rodoljuba obešenih od strane Gestapoa.

Period posle 1990. godine

Nakon raspada SFRJ i promena koje su usledile, počela je izgradnja spomenika koji nisu vezani isključivo za socijalističku ideologiju, već uključuju šire istorijske i kulturne teme, kao i ličnosti iz savremene srpske istorije.

Spomenik Stefanu Nemanji (2021)

Jedan od najnovijih i najkontroverznijih spomenika u Beogradu, podignut je na Savskom trgu i posvećen osnivaču srpske srednjovekovne države, Stefanu Nemanji. Autorsko delo ruskog vajara Aleksandra Rukavišnjikova, spomenik je visok 23 metra i izazvao je brojne reakcije u javnosti, kako zbog svog izgleda, tako i zbog simbolike.

Spomenik Zoranu Đinđiću još uvek je u izgradnji

Spomenik ubijenom premijeru Zoranu Đinđiću trebalo je da bude svečano otkriven 12. marta 2018. godine, na 15. godišnjicu njegove smrti, ali on i dalje nije ugledao svetlost dana. Kako je još pre skoro jedne decenije najavljivano, spomenik je trebalo da bude postavljen na Studentskom trgu u Beogradu, nedaleko od mesta gde je Đinđić studirao i živeo. 

Međutim, pre postavljanja spomenika neophodno je da potpuno bude rekonstruisana Vasina ulice, odnosno prostor između Studentskog trga i Vasine ulice.

Spomenik patrijarhu Pavlu (2018)

Na Vračaru, u blizini Hrama Svetog Save, postavljen je spomenik patrijarhu Pavlu, jednoj od najvoljenijih i najcenjenijih ličnosti Srpske pravoslavne crkve. Spomenik prikazuje patrijarha u jednostavnom, gotovo skromnom stavu, odražavajući njegov životni stil i poruke.

Savremeni umetnički pristupi

U poslednjim godinama sve je više spomenika i memorijala koji kombinuju umetničku i edukativnu funkciju, usmereni na podsećanje na zločine, toleranciju i ljudska prava.

Od heroja socijalističkog otpora, preko demokratskih lidera, verskih poglavara, do umetničkih koncepata sećanja, spomenici u Beogradu izgrađeni od kraja Drugog svetskog rata do danas čine mozaik kolektivne memorije i identiteta grada.