SEĆANJA NEMAČKOG GENERALA: Borili smo se sa JUNACIMA iz bajke

U toj bici, u dramatičnim okolnostima, crnogorska vojska okovana ledom i snegom je pružila snažan otpor austrougarskoj vojsci i nanela joj velike gubitke. Jedan od najsvjetlijih primera žrtvovanja u Prvom svetskom ratu bila je Mojkovačka bitka na Badnji dan i Božić 1916. godine, kada je Sandžačka vojska Kraljevine Crne Gore zaustavila austrougarsku ofanzivu i pomogla srbijanskoj vojsci da se povuče iz pravca Peći, preko albanskih i crnogorskih planina, ka Jadranskom moru i kasnije Krfu.

Mojkovačka bitka je vođena 6. januara i 7. januara 1916. godine u okolini Mojkovca i njom je komandovao serdar Janko Vukotić. To je ujedno bila i poslednja vojna operacija Vojske Kraljevine Crne Gore, koja 1918. godine ulazi u sastav Kraljevine SHS, kasnije Jugoslavije. Mojkovačka bitka je završna faza jedne veće vojne operacije, a odnosi se na dejstvo crnogorske Sandžačke vojske, koja je branila front od Višegrada do Mojkovca, od oktobra 1915. godine do januara 1916. godine. U početku nije bilo većih okršaja, ali kada je austrougarska vojska primetila da srbijanska vojska ima nameru da se povlači preko teritorije Kraljevine Crne Gore, shvatila je da bi presecanjem tog povlačenja u potpunosti razorila srbijansku vojsku i istovremeno zauzela Crnu Goru. Tada austrougarska vojska sva raspoloživa sredstva šalje u tom pravcu.

Glavni deo austrougarske vojske, 20.000 vojnika sa oko 70 topova, nalazio se na liniji Rožaje – Sjenica – Bijelo Polje. Drugi deo je napadao iz pravca Pljevalja prema Priboju i dalje prema Mojkovcu i Bijelom Polju. U Boki su bile koncentrisane jake trupe sa više od 200 topova usmerenih ka Lovćenu. Stanje u crnogorskoj vojsci bilo je veoma teško. Vojnici su bili slabo obučeni, posebno za zimske uslove. Nosili su ono što su od kuće ponijeli. Ukupan broj vojnika u Sandžačkoj vojsci na Mojkovcu bio je oko 6.500, a predvodio ih je serdar Janko Vukotić. Austrougarska vojska je angažovala dvije divizije. Ukupno je bilo 14.000 dobro naoružanih i obučenih boraca, uz rezervu i logističku podršku. Snage koje su obezbeđivale krila ovim divizijama činilo je 20.000 vojnika uperenih ka Mojkovcu i Tari. Vojska je bila opremljena puškama, tzv. "mauzerke", zatim sa 45 topova i na desetine mitraljeza i ogromnom municijom koja se nije štedela.

Do glavnog okršaja došlo je u okolini Mojkovca. Austrougari kreću u napad, misleći da će naići na nespremnu crnogorsku vojsku. Uz juriše i protivjuriše položaji su naizmenično prelazili sa jedne na drugu stranu. Poslije toga, pod snažnim udarom topova i jurišima, austrougarska vojska je uspela da osvoji Bojnu njivu. Osvajanjem Bojne njive i Uloševine, Austrougari su ugrozili ključnu odbranu "mojkovačkih vrata". Prema procjeni serdara Vukotića, sledeći dan bio je ključan. Zato napušta štab u Kolašinu i odlazi na položaje kod Mojkovca, gdje sa brigadirom Petrom Martinovićem i članovima divizijskog štaba donosi odluku da se izvrši kontranapad.

U zoru, na Božić, 7. januara, Uskočki bataljon, pod okriljem noći i jutarnje magle, kreće ka neprijateljskim položajima. U snegom zavijanim brdima počinje borba, uz grmljavinu topova i zvukove bajoneta. Sa njihove desne strane nalazi se Kolašinski bataljon, i kad se borba rasplamsala, našli su se jedni pored drugih. Prvi i Treći regrutski bataljon iz Drobnjačko-uskočke brigade kreću u siloviti napad. U borbu se kasnije uključuje i glavnina Drobnjačkog bataljona. Juriši i protivjuriši se ređaju skoro bez prestanka.

Glavni napad prema Bojnoj njivi izvodi Rovački bataljon koji uspeva da poslije toliko juriša i napada u snažnom protivjurišu zauzme kosinu koja se sa Razvršja spušta ka Bojnoj njivi. Međutim, Austrougari uvode svoje zadnje rezerve i, pred nadmoćnijim neprijateljem, Rovčani su bili primorani da se povuku. Ostali položaji Kolašinske brigade su zadržani. Desno od Rovačkog bataljona borili su se Prvi i Treći regrutski bataljon, sastavljeni od mladića starih od 18 do 21 godine. Kako su svi bili mladi, jaki i poprilično uvežbani od obučenih oficira, njima su davani specijalni zadaci, pa im je i povjereno da povrate Bojnu njivu, koja je bila dobro branjena sa tri reda bodljikave žice i mitraljezima u rovovima. Prvi juriš nije uspeo.

Počinje i drugi siloviti juriš, ne brinući za žice i granate koje su besomučno padale. I taj drugi juriš je odbijen, tako da je Bojna njiva ostala u rukama Austrougara. Serdar Janko Vukotić naređuje da se jedina rezerva, Drobnjački bataljon, uvede u borbu i po "svaku cenu" zauzme Bojina njiva. Bataljon je otpočeo napad i uspeo da zauzme prvi red rovova, ali ne i drugi, pa su se vratili na polazne položaje. Posle kratkog predaha i pripreme, sve tri čete poravnavaju se u jednu liniju, i posle kratke paljbe svi zajedno kreću u siloviti juriš.

Neprijatelj se nije mogao odupreti brzom prodoru Drobnjaka, koji su uletali u rovove i borbom izbliza, na nož i bajonet, zauzimali jedan po jedan. Pod silinom juriša, neprijatelj napušta Bojinu njivu. Nakon zatišja, general Rajner, koji se ne miri sa gubitkom Bojne njive, uvodi svoje zadnje snage iz rezerve i poslije snažne topovske paljbe kreće u napad na položaje Drobnjaka i Rovčana, ali je prvi napad žestoko odbijen. Videvši da bi možda to dovelo i do sloma njegovih snaga, general Rajner sa isukanim mačem staje na čelo svoje poslednje rezerve i predvodi napad. Borbe su trajale sve do mraka, ali su svi ostali na svojim položajima. Borbe oko Mojkovca su vođene još nekoliko dana, ali ne onom jačinom kao što su bile 6. januara i 7. januara.

U sastavu crnogorske Sandžačke vojske nalazile su se i tri srbijanske baterije. One su još na Drini pridodate vojsci serdara Janka Vukotića. Hrabrošću svoje posade i komandira kapetana Dragoljuba Mladenovića, te baterije su se proslavile i ostale u sećanju svakog vojnika. Srbijanski ariljerci, znatno vičniji od crnogorskih u rukovanju topovima, posebno lakim francuskim "debanžovcima", na zajedničkim položajima koristili su svako zatišje da crnogorskim tobdžijama prenesu svoje znanje. Tri srbijanske baterije dobile su i izvršile poslednje naređenje, smestivši se uoči bitke levo od Preprana, iznad samih Polja, na brdu zvanom Borovnjak. Na Badnje veče, kada je rodbina iz krajeva bližih Mojkovcu došla da obiđe vojnike i donese im sve što se imalo, bateriju kapetana Mladenovića i druge dve srbijanske baterije obišla je grupa crnogorskih staraca i žena. Starci su zamolili Mladenovića da im pokaže topove, a kada je on udovoljio njihovoj želji, po starom crnogorskom običaju nazdravljalo se ne samo vojnicima već i topovima, dok su žene iz torbi vadile čarape, rakiju i hranu i time darovale srbijanske vojnike. Još ne znajući za katastrofu, za više od 280 topova koji su četiri dana i četiri noći, po naređenju generala Vebera, tukli po Lovćenu, crnogorski promrzli i izgladnjeli vojnici su na Mojkovcu odbranili staru granicu na Tari.

Vest o padu Lovćena nekoliko dana kasnije jelovala je kao grom iz vedra neba, jer je svaki od vojnika znao: kada padne Lovćen palo je Cetinje, a kada padne Cetinje pala je i Crna Gora. Nastala je čudna situacija u kojoj pobeđeni neprijatelj bježi, a pobednik treba da napusti položaj ne znajući kome da ostavi Mojkovac, kome mrtve na položajima, kome artiljeriju i toliko željene mitraljeze i haubice. Poslednje naređenje štaba crnogorske Sandžačke vojske glasilo je: uništiti sva oružja da ne bi koristilo neprijatelju. O junaštvu crnogorske vojske najbolje svjedoče riječi austrougarskih oficira, učesnika bitke. Pukovnik Rihter je zapisao da "hrabrost crnogorskog vojnika nema premca u istoriji ratova". General Hecendorf, mnogo kasnije će reći: "Borili smo se protiv junaka iz bajke…"

MCP