PRE 34 GODINE: Na Svetog Nikolu '91 osnovana Srpska Krajina

Republika Srpska Krajina (skraćeno RSK, ili Srpska Krajina ili samo Krajina), bila je međunarodno nepriznata država srpskog naroda na području današnje Hrvatske.

Srpska Krajina se većim jelom svoje teritorije prostirala na području nekadašnje Vojne krajine, i to na području sledećih okruga: Hrvatska vojna krajina, Slavonska vojna krajina i Dunavska vojna krajina.

Srpska Krajina je nastala kao odgovor na postupke hrvatskih vlasti, koje su vodile politiku secesije od Jugoslavije, kao i težnja Srba u Hrvatskoj da ostanu u Jugoslaviji.

Srpska Krajina je postojala između 1991. i 1995. godine i osnovana je na teritoriji Republike Hrvatske u sastavu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Glavni grad je bio Knin sa 12.331 stanovnika.

Osim Knina, veći gradovi su bili Vukovar (44.639 stanovnika) i Petrinja (18.706 stanovnika). Srpska Krajina je 1991. godine imala 470.000, a 1993. godine 435.000 stanovnika. Prostirala se na površini od 17.040 km².

BloombergAdria.com

Većinu teritorije je Srpska Krajina izgubila tokom hrvatskih vojnih operacija Bljesak i Oluja 1995. godine. Ostatak Srpske Krajine u istočnoj Slavoniji, Baranji i Zapadnom Sremu, prema Erdutskom sporazumu kroz prelaznu upravu Organizacije ujedinjenih nacija, integrisan je u sastav Republike Hrvatske januara 1998. godine.

Srpska Krajina se graničila sa Republikom Hrvatskom, Mađarskom, Saveznom Republikom Jugoslavijom, Republikom Bosnom i Hercegovinom i Republikom Srpskom.

BloombergAdria.com

Geografija

Srpska Krajina se sastojala od tri eksklave:

SAO Krajina (Banija, Kordun, Lika i Severna Dalmacija). U njenom sastavu su bile opštine Benkovac, Vojnić, Vrginmost, Glina, Gračac, Dvor, Drniš, Donji Lapac, Knin, Korenica, Kostajnica, Krnjak, Obrovac, Petrinja, Plaški, Slunj, Srpska opština Zadar i Caprag. 

SAO Zapadna Slavonija. U njenom sastavu su se nalazile opštine: Grubišno Polje, Daruvar, Okučani i Podravska Slatina. Većina Zapadne Slavonije se nalazila pod kontrolom Hrvatske vojske od kraja decembra 1991. godine i u sastavu Srpske Krajine je bila samo formalno.

SO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srem. U njenom sastavu su se nalazile opštine: Beli Manastir, Vukovar, Dalj, Mirkovci i Tenja

Prema Ustavu Srpske Krajine, glavna teritorijalna jedinica bila je opština, koja je, po pravilu, obuhvatala glavno naselje, njen centar i okolna naselja. U sastavu Srpske Krajine bilo je ukupno 28 opština.

Srpska Krajina je obuhvatala šest istorijsko-geografskih oblasti. Konkretno, korpusi Srpske vojske Krajine su bili raspoređeni po ovim oblastima, a po tom principu je vršena i procena broja stanovništva.

BloombergAdria.com

• Lika — površina 4.808 km². Granice Like su sa severa grad Plaški, sa istoka reka Una, sa juga reka Zrmanja i sa zapada linija Medak—Teslingrad. Faktički, Lika se nalazila između planina Velebit, Plješevica i Mala Kapela. U ovoj oblasti se nalaze i Plitvička jezera. Oblast je teritorijalno bila organizovana u opštine Korenica, Donji Lapac, Gračac i Plaški.
• Kordun — površina 2.306 km². Granice Korduna su sa sjevera reka Kupa, sa istoka reka Glina, granica sa Bosnom i Hercegovinom, sa juga planine Plješevica i Mala Kapela i sa zapada reke Mrežnica i Korana. Oblast je teritorijalno bila organizovana u opštine Slunj, Krnjak, Vrginmost i Vojnić. U ekonomskom planu u oblasti se nalazio i grad Topusko.
• Banija — površina 3.456 km². Tačne granice oblasti nisu bile određene. Oblast je teritorijalno bila organizovana u opštine Glina, Petrinja, Kostajnica, Dvor na Uni i deo opštine Sisak.
• Zapadna Slavonija — površina 5.062 km², ali pod kontrolom Srpske Krajine bilo samo 558 km², jer je Hrvatska vojska u jesen 1991. sprovela niz ofanziva i preuzela kontrolu nad većinom oblasti. Granice zapadne Slavonije su sa severa reka Drava, sa istoka okolina opština Donji Miholjac i Orahovica, sa juga reka Sava i za zapada reka Ilok.
  Oblast je teritorijalno bila organizovana u opštine Okučani, Pakrac, Daruvar, Grubišno Polje, Podravska Slatina, dio opština Virovitica, Orahovica i Slavonska Požega. Međutim, u stvarnosti je Srpska Krajina imala kontrolu samo nad Okučanima i delom Pakraca.
• Istočna Slavonija, Baranja i zapadni Srem — površina 2.511 km². Granice ove oblasti su na severu granica sa Mađarskom, na istoku granica sa Jugoslavijom, na jugu granica ide rekama Dunavom i Savom i na zapadu linijom Osijek—Vinkovci, koji su se nalazili pod hrvatskom kontrolom. Oblast je teritorijalno bila organizovana u opštine Beli Manastir, Vukovar, Dalj, Mirkovci, i Tenja, kao i dijelovi opština Osijek, Vinkovci i Županja.

Istorija

Vojna krajina

Srbi su na teritoriji buduće Srpske Krajine živeli još od srednjeg veka, pre početka invazije Osmanskog carstva na Balkansko poluostrvo. Na primer, prvo pominjanje Srba u Sremu, Slavoniji i Dalmaciji datira još od 7. veka. Srbi su tada većinom bili naseljeni u oblastima južne Dalmacije, gde su osnovali nekoliko svojih kneževina. Prvi srpski manastir na teritoriji Kraljevine Dalmacije i Hrvatske bio je manastir Krupa, kog su prema predanju 1317. godine osnovali monasi iz manastira Krupe na Vrbasu, a manastir su pomagali srpski kraljevi Stefan Milutin, Stefan Dečanski i Stefan Dušan. Otprilike u isto vreme, osnovan je i manastir Krka, čiji je ktitor bila princeza Jelena Nemanjić Šubić, sestra kralja Stefana Dušana i supruga velmože Mladena III Šubića.

BloombergAdria.com

Nakon što su Osmanlije osvojile Srbiju i Bosnu, broj Srba u Krajini se znatno povećava, a mnogi Hrvati napuštaju ove prostore i sele se u gradove na jadranskoj obali ili u unutrašnjost Hrvatske i Ugarske. Nakon što su Osmanlije prvi put zauzele grad Jajce, 18.000 srpskih porodica preselilo se u Ličku i Krbavsku županiju. Ugarski kralj Matija Korvin ih je oslobodio plaćanja poreza i garantovao im slobodu veroispovesti, ali su Srbi bili dužni da štite granicu od osmanskih upada. Kasnije, srpske izbeglice u drugim delovima Krajine dobijaju od Habzburške monarhije status granične milicije, koja je u zamenu za zemljište doživotno branila granicu sa Osmanskim carstvom.

Prema nekim istraživačima, za Habzburge je Vojna krajina bila svojevrsni rezervoar vojnih obveznika. Svaki sedmi građanin Krajine je bio graničar, dok je u ostalim delovima carstva odnos vojnika i civila bio 1:64.Tokom svog postojanja, Vojna krajina je pretrpela brojne reforme i transformacije. Krajem 19. veka Vojna krajina je ukinuta, a njene oblasti su 1882. godine stavljene pod upravu Kraljevine Hrvatske i Slavonije u okviru Zemalja krune Svetog Stefana (Ugarske).

BloombergAdria.com

1881—1918.

Nakon ukidanja vojne organizacije pojačale su se političke aktivnosti Srba. Nastalo je nekoliko stranaka, od kojih su neke sarađivale sa hrvatskim strankama. Međutim, veliki broj hrvatskih političara, kao što je Ante Starčević i Josip Frank, smatralo je Srbe stranim elementom i zagovaralo srbofobiju. Dok su Srbi imali podršku bana Karolja Kuen-Hedervarija, koga je postavila Budimpešta, neki hrvatski političari su tražili podršku u vladajućim krugovima u Beču. Nakon raspada Austrougarske gotovo sve njene južnoslovenske zemlje dobrovoljno postaju deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Međutim, država je bila centralizovana i ubrzo je prestala da zadovoljava raspoloženje hrvatskih masa koje žele suštinsku autonomiju ili nezavisnost. Ovo je komplikovalo odnose Hrvata i Srba i izazvalo niz političkih kriza.

Prema popisu stanovništva iz 1910. godine, pravoslavnih Srba na teritoriji hrvatsko-slavonskog područja bivše Vojne krajine, bilo je 649.453. Jedanaest godina kasnije, 1921. godine, na teritorije savremene Hrvatske i Srema (u današnje vreme u sastavu Srbije) živelo je 764.901 Srba, od kojih 658.769 na teritoriji hrvatsko-slavonskog područja bivše Vojne krajine i 106.132 u Dalmaciji.

Drugi svetski rat

Nakon što su Nacistička Nemačka i njegovi saveznici okupirali Kraljevinu Jugoslaviju, stvorena je Nezavisna Država Hrvatska, na čelu sa ustašama. Oni su se pridržavali velikohrvatske ideologije i odlikovali su se krajnjom srbofobijom, što je rezultiralo genocidom nad Srbima. Ustaše su uspostavile i mrežu koncentracionih logora. Tačan broj žrtava genocida nije poznat, brojke se kreću od 197.000 ljudi, prema hrvatskim izvorima, do 800.000 ljudi, prema srpskim izvorima. Značajan broj žrtava je stradao u hrvatskim koncentracionim logorima.

BloombergAdria.com

Oko 240.000 Srba je prisilno prekršteno u rimokatoličanstvo, a oko 400.000 Srba je proterano u Područje Vojnog zapovednika u Srbiji Sve ove akcije su izmenile etničku strukturu teritorije savremene Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije i imale su krajnje negativan uticaj na odnos Srba i Hrvata.

Na okupiranom području Jugoslavije razvio se Narodnooslobodilački pokret. Začet u Dalmaciji, ubrzo se proširio na celu Jugoslaviju. Borbu protiv hrvatskih vojnih formacija i jedinica Vermahta vodili su partizani pod rukovodstvom Josipa Broza Tita. Politika četničkog pokreta na čelu sa Dragoljubom Mihailovićem varirala je od borbe sa nemačkim jedinicama do saradnje sa njima u različitim vremenskim periodima. Srbi sa teritorije bivše Vojne krajine dali su značajan doprinos borbi protiv hrvatskih i nemačkih jedinica. Godine 1943. njihov broj u redovima četnika je bio 7.000, a u redovima partizana 28.800 Srba sa područja bivše Vojne krajine. Godine 1945. u četnicima je bilo 4.000, a u partizanima 63.710 vojnika. Nakon oslobađanja celokupne teritorije Jugoslavije, Srbi su zajedno sa Hrvatima u Hrvatskoj dobili status državotvornog naroda.

BloombergAdria.com

Hrvatsko proleće

Krajem šezdesetih godina 20. veka među hrvatskim komunistima se javlja nova ideja, čija je suština bila promena položaja republika u sastavu Jugoslavije.

U Hrvatskoj je nastao reformistički pokret, poznat kao „Hrvatsko proljeće” ili „Maspok” (od „Masovni pokret”). Prema izjavama ideologa pokreta, za cilj je imao povećanje prava Hrvata u Jugoslaviji, kao i demokratske i ekonomske reforme. Sledbenici pokreta su protestovali protiv smanjenja budžeta i političkih prava u Hrvatskoj, zbog ekonomski nerazvijenih regiona, kao što je Kosovo. Međutim, nisu obraćali pažnju na kritike, koje su ukazivale na ravnopravnost republika.

U istom periodu primećeni su prvi sukobi u Krajini na nacionalnoj osnovi poslije 1945. godine - između Srba i Hrvata. Jugoslovenski mediji objavili su informaciju, prema kojoj su u Hrvatskoj sastavljeni spiskovi Srba i Hrvata, koji su ostali lojalni Jugoslaviji. Bilo je žalbi na slučajeve diskriminacije Srba.

Rukovodstvo Jugoslavije i Saveza komunista videlo je pokret kao oživljenje hrvatskog nacionalizma i zatražilo je od milicije da suzbije demonstracije. Tito je sa dužnosti smenio najnelojalnije pristalice, kao što su Savka Dabčević-Kučar, Miko Tripalo i Dragutin Haramija, a takođe je sproveo čistu u Savezu komunista Hrvatske i mesnoj administraciji. Mnoge vođe pokreta su kasnije na stranačkim sastancima izrazile kajanje.

BloombergAdria.com

Mnogi studentski aktivisti su uhapšeni, a neki su čak i osuđeni na zatvorsku kaznu. Među uhapšenima tih godina su bili budući predsednici Hrvatske, Franjo Tuđman i Stjepan Mesić, kao i novinar-disident Bruno Bušić.

Porast nacionalizma u Jugoslaviji

Na Kosovu su 1981. godine izbili neredi, uzrokovani demonstracijama Albanaca, koji su zahtevali transformaciju SAP Kosovo iz autonomne pokrajine u republiku ili nezavisnu državu. Rukovodstvo SR Slovenije i SR Hrvatske težilo je ka decentralizaciji i demokratskim reformama, zapravo i oni su hteli nezavisnost od SFRJ. Nasuprot, federalna vlast u Beogradu se zalagala za dodatnu centralizaciju.

Albanci su tokom demonstracija i nereda imali veliku pomoć i logistiku od zvanične Tirane, odnosno diktatora Envera Hodže, koji je prema Srbiji imao neprijateljski stav i želeo je nastavak Prizrenske Lige. Demonstracije su ugušene angažovanjem tenkovskih jedinica JNA odlukom Branka Mamule, tadašnjeg načelnika Generalštaba JNA. Bilo je ovo najveće iskušenje za Jugoslaviju tokom njenog postojanja.

U martu 1989. godine kriza u Jugoslaviji se pogoršala nakon usvajanja amandmana na Ustav Srbije, kojim je Vladi dato ovlašćenje da Kosovu i Vojvodini ograniči autonomiju. Ove autonomne pokrajine su imale članove u Predsedništvu SFRJ. Tako je Srbija, za vreme Slobodana Miloševića, dobila tri glasa u Predsedništvu. Dodajući glas Crne Gore na ova tri glasa, Srbija je mogla da odredi ishod glasanja. To je izazvalo negodovanje drugih federalnih republika, koje su zahtevale reformu federacije.

Krajem juna 1989. kod Prištine na Kosovu Polju je obeleženo 600 godina Kosovske bitke, gde su najviši predstavnici SR Srbije održali vatrene govore, posebno Slobodan Milošević, što je u drugim jugoslavenskim republikama protumačeno kao poziv na rat.

Malo kasnije 9. jula te godine u Dalmatinskom Kosovu kod Knina, takođe je proslavljen isti jubilej šest vekova Boja na Kosovu, a sve je obilovalo vidovdanskom tematikom. Hrvatske komunističke vlasti su ovo protumačile kao "buđenje četništva", sve je rezultovalo hapšenjem organizatora i došlo je do novih demonstracija protiv ovih odluka. Tenzije su počele da rastu iz dana u dan između Srba i Hrvata.

Postepeni rast nacionalizma u Jugoslaviji tokom osamdesetih godina doveo je do opšte krize u Jugoslaviji, prvo ekonomske i društvene, a kasnije i političke. Čitav socijalistički lager, ne samo u SFRJ, već i ostalim zemljama istočne Evrope je zapao u kolaps. Narod je želeo promene. 

BloombergAdria.com

Rat u Hrvatskoj

Kada su se u Hrvatskoj počele osnivati političke stranke 1990. godine, Srbi su 11. februara u Vojniću osnovali Jugoslovensku samostalnu demokratsku stranku (JSDS), a 17. februara u Kninu Srpsku demokratsku stranku (SDS). Širom Jugoslavije su 1990. godine održani višestranački izbori.

U Hrvatskoj je pobedila Hrvatska demokratska zajednica (HDZ), koja je se zalagala za otcepljenje od SFRJ i ustavne reforme. Srbi su podržali ili SDS umerenog političara Jovana Raškovića ili komunističke ili socijalističke pokrete. Politika HDZ-a i nacionalističke izjave rukovodstva stranke, uključujući i Franje Tuđmana, povećale su međunacionalne tenzije u republici. Nakon uvođenja novih državnih simbola i promene naziva republike (uklonjena je reč „Socijalistička”), povećale su se tenzije između Srba i Hrvata, a zatim su Srbi tražili kulturnu autonomiju, koja je odbijena. 

Prema hrvatskom istoričaru Nikici Bariću, kriza u Jugoslaviji, u kojoj su Srbi videli garanciju stabilnosti, među njima je izazvala zabrinutost. Kao rezultat toga, Srbi su svojim jedinim zaštitnikom smatrali Jugoslovensku narodnu armiju, koja je bila poslednja jugoslovenska institucija.

BloombergAdria.com

Situacija u Hrvatskoj je dodatno zakomplikovana nacionalističkim merama republičke vlade. Srpskohrvatski jezik je zamenjen hrvatskim jezikom, prvo je promenjen naziv službenog jezika, a zatim gramatičke norme. U službenim prepiskama i u medijima je zabranjeno ćiriličko pismo. Iz školskih programa izbačeni su tekstovi o srpskoj istoriji, srpski pisci i pesnici. Srbi u državnim institucijama su bili prisiljeni da potpišu „listu lojalnosti” novoj hrvatskoj vladi. Oni koji su to odbili da urade su odmah otpušteni. To je posebno primenjivano u medijima. Bio je prisutan pritisak na predstavnike srpske inteligencije. Hrvatski političari su davali izjave koje su Srbi bolno primali. Posebnu oštru reakciju Srba je izazvala Tuđmanova izjava, da Hrvatska tokom Drugog svjetskog rata nije bila samo nacistička tvorevina, nego i hiljadugodišnja težnja hrvatskog naroda. Stjepan Mesić je jednom prilikom izjavio, da je Srbi iz Hrvatske mogu odneti onoliko zemlje koliko su doneli na opancima.

U avgustu 1990. godine u Kninskoj Krajini je sproveden referendum o suverenitetu i autonomiji, na kome su se mogli izjasniti samo Srbi koji su rođeni ili žive na teritoriji SR Hrvatske. Hrvati nisu učestvovali u tome. Na referendumu je 99,7% od 756.721 glasača glasalo pozitivno, međutim u 10 opština hrvatske vlasti su uspele da spreče održavanje referenduma. Srpski referendum i početak stvaranja autonomije u istoriografiji je poznat kao „Balvan revolucija”. Srpska autonomna oblast Kninska Krajina proglašena je 30. septembra 1990. godine, a 21. decembra postala je poznata kao Srpska autonomna oblast Krajina. U decembru 1990. Hrvatski sabor usvaja novi ustav, prema kome su Srbi u Hrvatskoj postali nacionalna manjina, a ne ustavni državotvorni narod, što su bili prema republičkom ustavu iz vremena SFRJ.

U leto i jesen 1990. došlo je do neke vrste podele vlasti u strukturama republike. Svi Srbi koji su odbili da potpišu „listu lojalnoj” otpušteni su iz republičkog ministarstva unutrašnjih poslova. Istovremeno u Kninu i u nizu drugih gradova, gde su Srbi bili većinsko stanovništvo, u miliciji su ostali samo Srbi. Uskoro je ta milicija preimenovana u „Milicija Krajine”. Međutim, ovakva situacija nije bila samo u MUP-u. Na primer, predsednik Vlade Hrvatske Josip Manolić je 17. oktobra 1990. otpustio sve Srbe koji su radili u vladi ili njegovom kabinetu, bez obzira na njihove političke stavove.

U Hrvatskoj je Balvan revolucija i stvaranje SAO Krajine poznato kao „srpska pobuna”. Prema Jeleni Guskovoj, strah Srba pred oživljavanje fašizma u Hrvatskoj same hrvatske vlasti smatrale su, sa jedna strane, neosnovanim, sa druge strane, videle su kao manifestaciju „velikosrpskog imperijalizma”. Teritoriju pod kontrolom krajiških Srba hrvatske vlasti su smatrale okupiranom i želele su uspostaviti svoj ustavni poredak.

BloombergAdria.com

Nikica Barić tvrdi, da je predsednik Srbije u sastavu Jugoslavije Slobodan Milošević razmatrao mogućnost ne mešanja u otcepljenje Hrvatske, ali bez teritorija naseljenih Srbima. Prema Bariću, Milošević je želeo da krajiški Srbi budu deo nove Jugoslavije.

1991.

U januaru 1991. godine osnovano je ministarstvo unutrašnjih poslova Krajine, koje je obedinilo sve sekretarijate unutrašnjih poslova koji nisu bila pod kontrolom Zagreba. U februaru 1991. SAO Krajina se ujedinila sa teritorijama severne Dalmacije i Like, gde su većinu stanovništva činili Srbi. Srpsko nacionalno vijeće i Izvršeno vijeće SAO Krajine su 28. februara 1991. usvojili rezoluciju o otcepljenju od Hrvatske na osnovu rezultata referenduma i tražili su da ostanu u sastavu SFRJ. Predsednik Hrvatske Tuđman doneo je 25. aprila odluku o referendumu o samostalnosti Republike Hrvatske za 19. maj 1991. godine. Na to, SAO Krajina je 12. maja 1991. organizovala referendum sa jednim pitanjem: "Da li ste za prisajedinjenje SAO Krajine Republici Srbiji i za to da ostane u Jugoslaviji sa Srbijom, Crnom Gorom i drugima koji žele da očuvaju Jugoslaviju - za ili protiv?". Na referendum je izašlo 79.48% upisanih birača a potvrdno je glasalo 99.80% birača. Skupština SAO Krajine je 16. maja donela rešenje o prisajedinjenju Krajine Jugoslaviji.

Autonomna oblast Slavonija, Baranja i Zapadni Srem proglašena je 25. juna 1991. godine, a potom je 25. septembra iste godine preimenovana i od tada je postojala pod nazivom Srpska oblast Slavonija, Baranja i Zapadni Srem. Kasnije je na području zapadne Slavonije organizovana Srpska autonomna oblast Zapadna Slavonija.

U leto 1991. u Krajini su počele borbe između hrvatskih paravojnih formacija i pripadnika hrvatskog MUP-a na jednoj strani i srpske milicije na drugoj. Postepeno se u sukobe uključivala JNA, iz koje su u proljeće 1991. masovno dezertirali vojnici hrvatske nacionalnosti. Učešće JNA u sukobima se povećalo kada su hrvatski odredi započeli tzv. „blokadu kasarni” u septembru 1991. godine.

BloombergAdria.com

U proljeće 1991. godine na teritoriju SAO Krajine počele su dolaziti izbjeglice sa teritorije pod kontrolom Zagreba. Neki od njih su otišli u Srbiju ili Crnu Goru, a oko 100.000 je ostalo u Krajini. Crveni krst Jugoslavije je 1991. godine prijavio oko 250.000 izbjeglica srpske nacionalnosti sa teritorije pod kontrolom Zagreba.[61] Izbjeglice su pristizale do primirja u januara 1992. godine. Istovremeno, desetine hiljada Hrvata i Muslimana, pod srpskim pritiskom, napustilo je teritoriju Krajine i izbjeglo na teritoriju pod kontrolom Zagreba.[62] Prema Bariću, sa teritorije pod kontrolom Srba izbjeglo je do 300.000 nesrba,[59] međutim prema popisu stanovništva iz 1991. na teritoriji buduće Krajine ukupan broj Hrvata i drugih nacionalnosti nije prelazio broj od 220.000 ljudi.[63]

Srpske autonomne oblasti su se 19. decembra 1991. godine, na Svetog Nikolu, ujedinile u Republiku Srpsku Krajinu. Prema usvojenom ustavu, Srpska Krajina „nacionalna je država srpskog naroda i država svih građana koji u njoj žive”. Određeni su državni simboli — zastava, grb i himna. Milan Babić sa dužnosti predsednik vlade prešao na dužnost predsednika države. Proglašen je suverenitet Srpske Krajine.

Tokom 1991. godine hrvatska garda i policija su počinile brojne zločine nad srpskim civilnim stanovništvom. Najpoznatija mesta u kojima su zločini počinjeni su Gospić, Sisak, Vukovar i sela u Zapadnoj Slavoniji. Srpske jedinice su počinile mnoge zločine nad hrvatskim vojnicima i civilima, među kojima su zločini u Lovasu, Škabrnji i nad hrvatskim ratnim zarobljenicima u Vukovaru. Obe strane su počinile masakr u Voćinu.

BloombergAdria.com

1992.

U januaru 1992. godine zahvaljujući međunarodnoj intervenciji prestala su neprijateljstva, a na teritoriji Srpske Krajine su raspoređene Mirovne snage Organizacije ujedinjenih nacija (Unprofor). „Plavi šlemovi” su razmešteni na liniji fronta između srpskih i hrvatskih snaga u cilju prekida sukoba i praćenja povlačenja teškog naoružanja sa fronta.

Mirotvorci iz Rusije su navodili kako su Srbi skladištili oružje u skladištima pod nadzorom OUN-a, dok su Hrvati svoje oružje povukli u nepoznatom pravcu.

Hrvatska vojska je 21. juna prekinula primirje, zauzimajući nekoliko sela na Miljevačkom platou. Ovaj događaj je doveo do gubitka poverenja Srba u mirovne snage i eskalaciju napetosti. Kao rezultat toga, krajiški Srbi su verovali da ih mirovne snage neće zaštititi od moguće hrvatske agresije i nastavili su sa formiranjem regularne vojske.

BloombergAdria.com

1993.

Hrvatska vojska je 22. januara 1993. godine započela vojnu operaciju Maslenica, tokom koje zauzima Novigrad, aerodrom Zemunik i sela Smoković, Islam Grčki i Kašić. Savet bezbednosti OUN-a 25. januara usvaja rezoluciju 802, osuđujući hrvatske napade. Kao rezultat hrvatskih napada, obe strane su obnovile artiljerijsko granatiranje gradova, a vojne operacije velikih razmera su nastavljene do sredine proleća. Predstavnici Srpske Krajine i Hrvatske su 6. aprila zaključili primirje i potpisali sporazum o povlačenju hrvatskih jedinica sa ranije osvojenih teritorija. Na tim položajima su ih trebale zameniti Mirovne snage OUN-a. Međutim, hrvatske vlasti su kasnije odbile da ispoštuju potpisani sporazum.

Na leto je nastavljeno sporadično artiljerijsko granatiranje. Savet bezbednosti OUN-a je produžio mandat mirovnih snaga. U Republici Srpskoj i Republici Srpskoj Krajini maja i juna 1993. održani su referendumi o ujedinjenju ove dve srpske republike.

Hrvatska vojska je 9. septembra započela vojnu operaciju Medački džep. Rezultat operacije je bilo zauzimanje i uništenje sela Divoselo, Čitluk i Počitelj, a protiv mirnog srpskog stanovništva počinjeni su ratni zločini. Nakon povlačenja hrvatskih snaga, na teritoriju „džepa” su došle mirovne snage. Predstavnici Srpske Krajine i Hrvatske su 2. novembra u Oslu nastavili pregovore. Srpsku delegaciju je predvodio Goran Hadžić, a hrvatsku Hrvoje Šarinić.

BloombergAdria.com

1994.

Godina 1994. je prošla bez velikih napada Hrvatske vojske na teritoriju Srpske Krajine. Međutim, Hrvatska vojska je aktivno učestvovala u vojnim operacijama u Bosni i Hercegovini protiv Vojske Republike Srpske, a konsolidovane jedinice krajiških Srba su učestvovale u borbama u Zapadnoj Bosni na strani Fikreta Abdića.

Krajiške vlasti su pokušavale da uspostave miran život. Vlada je 1994. godine razvila program stabilizacije i počela sa isplatama plata. Do novembra, rukovodstvo Srpske Krajine je planiralo da završi integraciju sa Jugoslavijom. U ambasadi Rusije u Zagrebu je 29. marta 1994. godine potpisano primirje između rukovodstva Srpske Krajine i Hrvatske. U Kninu su 5. avgusta održani pregovori krajiških Srba i Hrvata o ekonomskim pitanjima. Posebno se razgovaralo o mogućnosti otvaranja auto-puta preko Zapadne Slavonije. Na jesen su počeli da rade zajednički komiteti — vojni i poljoprivredni. Delegacija Srpske Krajine je posetila Zagreb 8. i 14. novembra. Sporazum o normalizaciji ekonomskih odnosa Srpske Krajine i Hrvatske je potpisan 2. decembra. Predviđeno je da se održe pregovori o povratku izbeglica, plaćanju penzija i otvaranju železničkog saobraćaja. Krajiški Srbi su 21. decembra otvorili za saobraćaj bivši auto-put Bratstvo i jedinstvo.

Prema ruskom novinaru Mlečinu, vlasti Hrvatske su preko ambasade Rusije rukovodstvu Srpske Krajine ponudile široku autonomiju. Međutim, srpska strana, uz učešće Slobodana Miloševića, kategorički je odbila ovaj predlog.

1995.

U januara 1995. godine ambasador SAD u Hrvatskoj Piter Galbrajt predložio je Srpskoj Krajini i Hrvatskoj „Plan Z-4”. Predlagao je autonomiju za Kninsku Krajinu, a za Zapadnu Slavoniju i Istočnu Slavoniju, Baranju i Zapadni Srem potpunu integraciju u sastav Hrvatske. Usvajanje ovog plana, predsednik Hrvatske Tuđman je smatrao političkim samoubistvom, međutim pod pritiskom američkih diplomata obećao je da će to pitanje razmotriti u dalekoj budućnosti. Prema srpskim izjavama, odredbe predloženog plana nisu garantovale zaštitu srpskog stanovništva od uznemirenja na nacionalnoj osnovi. Ipak, Milan Babić je u Beogradu dao izjavu, da je Srpska Krajina spremna prihvatiti neku prilagođenu verziju plana i pozvao je Hrvatsku da povuče svoje snage. Međutim, prema Jeleni Guskovoj, Tuđman je odbio da vodi dalje pregovore sa Srbima.

Umesto da nastavi diplomatske kontakte, hrvatska vlada je odabrala vojno rešenje pitanja. Republika Srpska Krajina je likvidirana u maju (Zapadna Slavonija) i avgustu (glavni deo) 1995. godine tokom hrvatskih vojnih operacija Bljesak i Oluja. Tokom operacije Bljesak, Hrvatska vojska je zauzela srpsku enklavu Zapadnu Slavoniju. U pokušaju da spreči hrvatsku ofanzivu, predsednik Martić je naredio raketiranje Zagreba, što je i učinjeno. Nakon toga, raketiranje Zagreba je smatrano ratnim zločinom. Međutim, to nije omelo sprovođenje hrvatske ofanzive. Prema podacima srpske strane, a takođe i međunarodne organizacije za ljudska prava Hjuman rajts voč, tokom operacije Bljesak počinjeni su brojni zločini nad srpskim civilnim stanovništvom, uključujući i decu.

BloombergAdria.com

Sledeća vojna operacija je bila Oluja, tokom koje su hrvatska vojska i policija okupirale najveći deo Srpske Krajine. Sa teritorije Srpske Krajine je izbeglo 230—250 hiljada Srba. Tokom i nakon operacije Oluja, hrvatski vojnici su počinili brojne zločine nad kolonama izbeglica i protiv preostalog civilnog stanovništva, uključujući zločin u Dvoru na Uni i ubistvo srpskih civila u Gruborima. U presudi Haškog tribunala hrvatskim generalima Gotovini i Markaču stoji da je operacija Oluja bila deo zajedničke zločinačke namere, koju je organizovalo hrvatsko vojno i političko rukovodstvo. Cilj operacije je bio proterivanje Srba iz Hrvatske i naseljavanje Krajine Hrvatima.

Ostatak Srpske Krajine (oblast Zapadni Srem i Baranja od 1995. i oblast Zapadni Srem, Baranja i Istočna Slavonija od 1996) opstao je u vidu autonomije pod pokroviteljstvom OUN-a sve do mirne integracije u sastav Hrvatske početkom 1998. godine. Prema podacima Save Štrpca, predsednik nevladine organizacije „Veritas”, značajan broj Srba je napustio ove teritorije — 77.316 ljudi.

BloombergAdria.com

Prema izveštajima komesara OUN-a za izbeglice, do 1993. godine sa teritorije pod kontrolom Zagreba proterano 251.000 ljudi. Izbeglice su se uglavnom naselile u Srpskoj Krajini, ili u Jugoslaviji. Neki su otišli u Sjedinjene Države, Kanadu, Australiju itd, formirajući tamo brojnu dijasporu. Crveni krst Jugoslaviji je prijavio oko 250.000 izbeglica srpske nacionalnosti sa teritorije Hrvatske 1991. godine. Na teritoriju Jugoslavije 1994. godine se doselilo više od 180.000 izbeglica i raseljenih lica iz Hrvatske.

Godine 1993. Srpska Krajina je imala 435.595 stanovnika, od čega su 91% bili Srbi. Prema podacima Glavnog štaba SVK, 1993. godine u severnoj Dalmaciji je živelo 87.000 stanovnika, u Lici 48.389 stanovnika, u Kordunu 51.000 stanovnika i u Baniji 88.406 stanovnika.

Godine 1995. iz Krajine je otprilike proterano 250.000 Srba, uključujući 18.000 ljudi tokom operacije Bljesak i najmanje 230.000 ljudi tokom operacije Oluja.

Prema podacima OUN-a, posle operacije Oluja u avgustu 1995. godine na teritoriji glavnog dela Krajine živelo je samo 5.500 Srba.

BloombergAdria.com

Tokom etničkog čišćenja nesrpskog stanovništva 1991. godine, većina je proterana sa teritorije Srpske Krajine. Do 1992. godine Hrvati su činili samo 7% stanovništva ove tri teritorije. Ukupno je sa teritorije Srpske Krajine proterano najmanje 170.000 Hrvata i drugih nesrba. 

Poslanici nekadašnje Skupštine Republike Srpske Krajine su 2005. godine formirali Vladu Republike Srpske Krajine u progonstvu, međutim ona do danas nije ostvarila neki veći uticaj kako među izbeglim licima iz Srpske Krajine, tako i prema Vladi Srbije.

Prvi ministar vlade u progonstvu je Milorad Buha. U vladi se još nalazi šest ministara. Članovi vlade u progonstvu izjavili su da nameravaju raditi na planu zasnovanom na planu Z-4 i njihov konačni cilj je da Srbi postignu „više od autonomije, manje od nezavisnosti” u Hrvatskoj. Skupština i Vlada Srpske Krajine u progonstvu je priznala nezavisnost Abhazije i Južne Osetije.

Istoričar Nikica Barić je 2004. godine odbranio doktorat na temu Republike Srpske Krajine.

BloombergAdria.com

Manifestacije

• Krajina živi, obeležavanje Dana proglašenja ustava RSK u Busijama, krajem decembra.
• Krajinada, druženje Krajišnika na Adi Ciganliji, početkom jula meseca.
• Krajiški biseri, festival izvornih pesama dinarskog melosa i ojkače u Plandištu, početkom oktobra meseca

BONUS VIDEO: