BORAC ZA LJUDSKA PRAVA: Sin Afrike i otac njene demokratije

Mandelina pobeda na izborima 1994. okončala je tri veka evropske dominacije nad domaćim afričkim narodima u regionu.

Mandela je pušten  iz zatvora 1990. godine nakon služenja zatvorske kazne od 27 godina zbog pokušaja zbacivanja manjinske belačke vlade u ’60-im. Dobitnik je Nobelove nagrade za mir, kao i mnogih drugih priznanja za svoje vođstvo Južne Afrike kroz tranziciju u demokratiju.

Kada je Mandela stigao u Gradsku većnicu Kejptauna, nakon puštanja iz zatvora, masa od 50.000 pristalica okupila se da čuje njegove prve reči izgovorene u javnosti, posle skoro četvrt veka. "Naša borba je dostigla ključan trenutak," rekao je u govoru koji se emitovao širom sveta. "Naše koračanje ka slobodi je nepovratno."

Advokat i anti-aparthejd aktivista bio je osuđen za delo izdaje i sabotaže u junu 1964. godine i osuđen na doživotnu robiju. Veći deo svoje kazne proveo je na ostvru Roben radeći teške fizičke poslove. Tokom ’80-ih odbio je mnoge ponude za prevremeno oslobađanje koje mu je nudila tadašnja vlada, pre svega zbog dodatnih uslova koje nije želeo da prihvati.

Međutim, 2. feburara 1990. godine južnoafrički predsednik Frederik Viljem De Klerk ukinuo je zabranu Afričkog nacionalnog kongresa (ANC) i drugih anti-aparthejd organizacija, proglasivši Mandelu slobodnim. To je bio početak kraja ere aparthejda u Južnoj Africi, u kojoj su se crnci suočavali sa teškom diskriminacijom.

Na prvim nacionalnim izborima na kojima su crnci imali pravo glasa, ANC je pobedila, a Mandela je postao predsednik. Na toj dužnosti ostao je sve do 1999. godine.

Obred inicijacije

Nelson Mandela je rođen u plemićkoj porodici naroda Kosa, jedne od najvećih etničkih grupa u Južnoj Africi. Kosa mladići prolaze kroz obred inicijacije koji uključuje izolaciju od njihovih porodica tokom koje dobijaju uputstva starijih. Obred je praćen obrezivanjem, koje se praktikuje još uvek u mnogim delovima Centralne i Južne Afrike. Tada se mladići smatraju muškarcima. Mandela je svoje sećanje na inicijaciju opisao u svojoj autobiografiji "Dug put do slobode".

Južna Afrika u plamenu

U trci za izbore 1994. godine, koja je dovela Nelsona Mandelu na vlast, mnogi Južnoafrikanci su bili uplašeni porastom nacilja, posebno između rivalskog ANC-a i Partije za slobodu Inkata. Napadi i bombardovanje od strane belih supremacista, koji su se nadali pokretanju rasnog rata kako bi sprečili vladavinu crnačke većine, su takođe predstavljali stalnu pretnju.

Mandela je bio neumoran u toku kampanje, apelujući na ljude da bace oružje u more i tražeći od poslednjeg belog predsednika De Klerka da bude oštar prema tvrdoglavim policijskim i bezbednosnim službenicima.

Uprkos svemu, partija Nelsona Mandele preobratila je naciju u kojoj do pre samo 20 godina južnoafrički crnci nisu imali pravo glasa, a javne pogodnosti poput prevoza, plaža i restorana bile rasno odvojene. Nakon izborne pobede ANC-a, Mandela je naporno radio na smanjenju rasnih tenzija tako što je lidere rivalske Inkata partije uključio u svoj kabinet. Takođe je pregovarao sa belim liderima desničarskih stranaka. Političko nasilje se smirilo.

Vini Mandela

Vini Mandela, žena Nelsona Mandela, držala je podignutu pesnicu prilikom pojave u Prekršajnom sudu u Johanesburgu, decembra 1986. Gospođa Mandela bila je zadržana u policiji u  Sovetu prethodnog dana zbog prkošenja zabrani pojavljivanja koju je imala tamo.

Ona je postala politički lider, sama po sebi, tokom boravka njenog muža u zatvoru. Međutim, njen stil vođstva i neki od njenih saradnika učinili su je kontroverznom figurom, posebno nakon što je mladić u njenoj kući prebijen na smrt pod misterioznim okolnostima.

Mandelina ćelija

Uslovi u tesnoj zatvorskoj ćeliji Nelsona Mandele (ćelija broj 5 u B-sekciji područja za političke zatvorenike) na ostrvu Roben bili su spartanski; krevet je činio otirač na podu. Godinama nakon oslobađanja, čak i kada je postao predsednik Južne Afrike, Mandela je praktikovao nameštanje svog kreveta na isti način na koji je to radio u zatvoru.

Zatvor na ostrvu Roben bio je mesto gde je Vlada Južne Afrike zatvarala najuticajnije političke protivnike. Pošiljke iz i za ovu instituciju bile su skenirane i cenzurisane, a poseta je bila omogućena samo ponekad. Mandela i drugi koristili su javne toalete i tuševe. Veći deo dana provodili su radeći teške poslove, poput tucanja kamenja u kamenolomu krečnjaka na ostrvu, gde su odsjaji i prašina prouzrokovali oštećenje očiju Mandele.

Politički zatvorenici su bili samoorganizovani, pregovarali su sa vlastima oko boljih uslova i stvorili su pravila ponašanja koja su međusobno poštovali. Takođe su se obrazovali deleći znanje među sobom. Dok je bio zatvoren, Mandela je tajno pisao svoju autobiografiju, koja je bila prokjumčarena od strane jednog oslobođenog zatvorenika.

Mandela na slobodi 

Dok je narod bio okupljen oko televizora, Nelson Mandela i njegova žena Vini na ekranima su digli stisnute pesnice, dok su ruku pod ruku izlazili iz zatvora Viktor u Kejptaunu, u nedelju 11. februara 1990. godine.

Nelson Mandela se obratio publici od oko 15.000 ljudi, sa balkona Gradskog pozorišta u Amsterdamu, 16. juna 1990. godine. Tadašnji zamenik predsednika Afričkog nacionalnog kongresa, Mandela bio je na "Turneji slobode" kroz 13 zemalja za 6 nedelja, kako bi se zahvalio međunarodnoj podršci anti-aparthejdskog pokreta i kako bi apelovao na međunarodnu zajednicu da održava svoje sankcije protiv Južne Afrike.

Na četvrtu godišnjicu svog oslobađanja, Nelson Mandela posetio je svoju nekadašnju ćeliju zatvora na ostrvu Roben. Držan je kao politički zatvorenik od strane vlasti koje su bile pro-aparthejdske od 1964. do 1990. Ćelija je u međuvremenu očuvana i postala jedna od popularnih turističkih destinacija.

Prvi južnoafrički demokratski izbori

LJudi su u redovima čekali prvu svetlost zore kako bi glasali na izborima čiji su rezultati učinili Nelsona Mandelu predsednikom Južne Afrike. Trodnevno glasanje, između 26. i 29. aprila 1994, označilo je prvo glasanje punoletnih Južnoafrikanaca svih rasa na izborima za predstavnike državne skupštine i opštinskih činovnika. Afrički nacionalni kongres pobedio je ubedljivom većinom 27. aprila, koji se od tada obeležava kao državni praznik u Južnoj Africi, tj. Dan slobode.

Kada su objavljeni rezultati izbora, mnogi žitelji Južne Afrike su slavili celu noć nakon što su Mandela i lideri drugih partija proveli sate iza zatvorenih vrata, razmatrajući pritužbe na varanje i druge probleme. Međutim, nije bilo sumnje u rezultate: više od 60% glasova dato je Afričkom nacionalnom kongresu, a Nelson Mandela postao je novi demokratski predsednik Južne Afrike.

Mandelino penzionisanje

Mandela je nastavio da prima državnike godinama nakon što je napustio položaj prvog post-aparthejdskog predsednika Južne Afrike. Poslednjih nekoliko godina veći deo svog vremena provodio je sa svojom porodicom, pojavljujući se ponekad u javnosti na najvećim nacionalnim događajima. Mandela se razboleo čim je zašao u devedesete i bio je nekoliko puta hospitalizovan radi lečenja infekcije pluća, koja mu se stalno vraćala.

(Nacionalna geografija)