MNOGI NE ZNAJU: Zašto Istanbul nije glavni grad Turske

Trinaestog oktobra 1923. godine Ankara je proglašena glavnim gradom Turske, čime je zamenila dotadašnji Istanbul. Bila je reč o velikoj promeni jer je Istanbul bio jedan od najvećih gradova u Evropi, a Ankara je u to doba bila vrlo mali grad.

Ipak, danas se izgradila i prema popisu iz 2022. godine ima oko 5.2 miliona stanovnika u svom urbanom centru i 5.8 miliona u provinciji Ankara, što ovaj grad čini drugim po broju stanovnika u Turskoj, odmah posle Istanbula, ali i prvim po veličini urbane oblasti (4.130 km2).

BloombergAdria.com

Zašto je tako mali grad izabran za novu prestonicu Turske?

Istanbul, ranije Carigrad ili Konstantinopolj, od najranijih dana je poznat kao raskrsnica Evrope i Azije, a ova metropola je danas sedmi najveći grad na svetu u kojem živi preko 15.5 miliona ljudi.

BloombergAdria.com

Menjajući ime mnogo puta, ovaj izrazito važan istorijski grad uvek je bio kruna osvajajućih dostignuća. Carigrad je opsadan od strane Osmanlija čak šest puta, a pod tursku kontrolu je pao 1453. godine, koja se označava i kao godina pada Vizantije. Sultan Mehmed II je u Konstatinopolj premestio svoju prestonicu i tako ovaj istorijski grad postaje prestonica sve do 1923. godine

Na početku 20. veka, Mladoturska revolucija svrgla je sultana Abdula Hamida II i niz ratova opustošio je prestonicu carstva. Poslednji od ratova, Prvi svetski rat, doveo je do britanske, francuske i italijanske okupacije grada.

BloombergAdria.com

Nakon Prvog svetskog rata velik deo nekadašnjeg velikog Osmanskog carstva bio je okupiran od strane sila Antante, jer je Turska bila deo Centralnih osovina, odnosno gubitnik u Velikom ratu. Saveznici su okupirali čak i područje Istanbula, koje se nalazi na veoma važnom strateškom položaju - na poveznici Crnog mora sa Sredozemljem, kao i raskrsnici Evrope i Azije.

Nakon Prvog svetskog rata Turska je primorana da se odrekne mnogih svojih poseda. Saveznici su nastavili da cepkaju Tursku dok je nisu sveli na veoma malu teritoriju, a Konstantinopolj, kako se Istanbul tada i dalje tako zvao, pao je pod zajedničku kontrolu saveznika. Poslednji turski sultan Mehmed VI prihvatio je okupaciju svog glavnog grada sporazumom u Sevru. To je samo jedan od niza sporazuma koji su potpisale zemlje pripadnice Centralnih sila nakon poraza u Prvom svetskom ratu. Sporazum je potpisan 10. avgusta 1920. godine u francuskom gradu Sevr.

BloombergAdria.com

Sevrski sporazum označava početak podele Osmanskog carstva, i na kraju njegovo uništenje. Uslovi sporazuma su predviđali odricanje turskih vlasti od svih neturskih teritorija i njihovo stupanje u sastav Saveznika. Konkretno, ustupanje teritorije Istočnog Sredozemlja i odobrenje stvaranja, između ostalog, britanskog mandata nad Palestinom i francuskog mandata nad Sirijom i Libanom.

BloombergAdria.com

Ovaj čin kapitulacije i prihvatanja okupacije nije dobro primljen od strane turskog naroda, a u protivljenju ovom sporazuma posebno se isticao Mustafa Kemal Ataturk, koji je od ranije bio poznat kao veliki kritičar vlade Osmanskog carstva. Ipak, i pored ideoloških neslaganja on je tokom Prvog svetskog rata ratovao za vladu, pobedivši Saveznike na Galipolju.

Ataturk oko sebe okuplja znamenite turske ličnosti i u okupacionim uslovima svoj štab smešta u srce Anadolije - u gradić Ankaru. Od 1919. godine Ankara je sedište njegove narodne vlade.

Kad je konačna saveznička pobeda dovela britanske, francuske i italijanske trupe u Anadoliju, Ataturk je bio zadužen da tamo povrati red, te je iskoristio je priliku da podstakne narod protiv savezničkih napadača. Nakon poraza i naknadnog raspuštanja carstva, on je predvodio Turski nacionalni pokret, koji se odupirao podeli turske teritorije među pobedničkim snagama saveznika. Grčka i Jermenija koje su turskim porazom dobile nove teritorije, suprotstavile su se turskim nacionalistima, ali on je uspostavio privremenu vladu u današnjoj prestonici Turske Ankari, i savladao otpor u ratu koji se kasnije nazvan Turski rat za nezavisnost.

BloombergAdria.com

On je zatim ukinuo oronulo Osmansko carstvo i proglasio je 1923. uspostavljenje Turske Republike na njegovom mestu. Okupacija Istanbula prekinuta je potpisivanjem Lozanskog mira i priznanjem Turske Republike, koju je proglasio Ataturk.

Tokom prvih godina republike, Istanbul je u trci za glavni grad Turske izgubio od Ankare 1923. godine, koja je izabrana za glavni grad kako bi novu sekularnu zemlju udaljili od osmanske istorije. Od kasnih četrdesetih do ranih pedesetih godina, u Istanbulu su izvršene velike strukturne promene, jer su širom grada izgrađivani novi trgovi, bulevari i avenije, ponekad na štetu istorijskih zdanja. Stanovništvo Istanbula počelo je munjevito da raste sedamdesetih godina, jer su se ljudi iz Anadolije doseljavali u grad kako bi pronašli posao u novim fabrikama koje su izgrađene na periferiji metropole. Ovaj iznenadni, nagli rast gradskog stanovništva doveo je do velike potražnje za stanovima, a mnoga udaljena sela i šume je progutalo metropolitansko područje Istanbula.

Inače, turski parlament je Mustafi Kemalu dodelio prezime Ataturk („otac Turaka“) 1934, kao znak priznanja za ulogu koju je igrao u izgradnji moderne turske Republike.

BloombergAdria.com

Zanimljivo je da se Ankara nalazi na prosečnoj nadmorskoj visini od čak 938 metara. U Ankari se nalaze zgrade turske vlade, ministarstava i mnogih stranih ambasada.

Grad se sastoji od starog, severnog dela, koji je sačuvao srednjovekovno-istočnjački izgled i od modernog južnog dela koji je podignut uglavnom nakon 1923. godine.

BloombergAdria.com

Nekadašnje ime turske prestonice je Angora, a poznata je i bitka kod Angore koja se odigrala 28. jula 1402. godine između Osmanlija pod komandom sultana Bajazita I i Mongola pod komandom Tamerlana. Tamerlan je iz bitke izašao kao pobednik dok je sultan Bajazit I koga je vojska izdala, pao u zarobljeništvo i ubrzo umro. Ishod bitke imao je za posledicu gubitak većine osvojenih teritorija u Maloj Aziji i stagnaciju turske ekspanziji za duži vremenski period.

Na strani Turaka se borila i srpska vojska pod zapovedništvom Stefana Lazarevića, koji nakon poraza postaje ugarski vazal.

Ime Angora je korišćeno do 1930. godine. 

Poznata rasa mačaka angora dobila je upravo ime po starom imenu Ankare.