Zašto je reč "Metohija" ZABRANJENA Albancima sa KiM i šta znači

Nedavno, kada je u Haškoj sudnici Specijalnog suda za zločine OVK, na insistiranje svedoka Sefera Godžulija Tužilaštvo saopštilo da je "izraz Kosovo i Metohija korišćen greškom" i da se u sudskim spisima ime Metohija više neće pominjati, ova priča dobila je novu dimenziju i još jednu potvrdu o planskoj zabrani koja se odavno nepravedno sprovodi.

Saslušani Godžuli je naveo da je "upotreba navedenog izraza za Albance izuzetno uvredljiva", jer se u Srbiji taj izraz koristi kada se "o Kosovu govori na pogrdan način". Dokaz za tu tvrdnju nije dao.

Priča o Metohiji datira iz vremena pre više stotina godina, kada je postojala Stara Srbija i kada su nicali spomenici poput dragulja današnje svetske istorije i kulture, manastiri Pećka patrijaršija, Visoki Dečani i mnogi drugi.

Posle mnogo teških godina Autonomna oblast Kosovo i Metohija je ozakonjena Ustavom iz 1946. godine, ali se pojam "Metohija" izgubio u Ustavu iz 1974. godine. Uoči raspada SFRJ "Metohija" se u srpski ustav vraća 1990. pa danas kosovski Albanci taj pojam smatraju kao nametnut od strane Slobodana Miloševića.

U svakom slučaju, naziv pokrajine Kosovo i Metohija je u skladu sa Ustavom Srbije iz 2006. godine. Po tzv. ustavu koji su lažne vlasti u Prištini usvojile 2008. godine, Kosovo je naziv za celokupnu teritoriju pokrajine uključujući i Metohiju. Od 2012. godine, tamošnje vlasti su zabranile i registraciju partija koje u svom nazivu imaju reč Metohija sa obrazloženjem da je to "suprotno ustavu Kosova".

Zašto je za kosovske Albance toliko sporno pominjanje Metohije?

Novinar i književnik iz Gračanice Živojin Rakočević kaže da problem upotrebe naziva Metohija za Albance u simboličnom, životnom i političkom smislu ima nekoliko nivoa.

On podseća da je, dok je Drugi svetski rat trajao, neko od visokih funkcionera KPJ pisao izveštaj o stanju u "Dukađinu", ali vrh partije ga je tada ispravio da se radi o Metohiji, a da je Dukađin oblast u državi Albaniji. Metohija je za vreme SFRJ, ipak, izbačena iz imena pokrajine 1968. godine, da bi zatim bila vraćena 1990.

- Nakon 1999. počinje sistematska promena ovog imena, ali ime Metohija se, ipak, neko vreme održava u u javnom životu. Sa slabljenjem uloge UNMIK i prenošenjem nadležnosti na kosovske, albanske institucije, Metohija potpuno nestaje, a korišćenje imena postaje okidač za različite kazne i izbacivanje iz javnog života. Srbin u Metohiji je danas čovek geta, osuđen da živi bez grada i u neizvesnosti, on oseća svoju posebnost i na različite načine je ugrađuje u svetinje od kojih su čak tri na Unesko listi kulturne baštine. Ti spomenici sijaju u punom obimu na evropskom i svetskom planu, a Srbi kojima pripadaju i koju žive pored njih, gotovo svakodnevno nemaju struju - ukazuje Rakočević.

Zemlja crkava i manastira

- Svaki put kada se kaže Metohija zna se i potvrđuje istina da to nije njihova zemlja, nego zemlja crkava i manastira i da je ona, u jednom smislu, Bogu posvećena i zavetovana. Svest o značaju tog imena nije postojala u životu kosovskih Albanaca sve dok ogromni posedi Srpske pravoslavne crkve, nasleđeni i uvećavani još od srednjeg veka, nisu oteti u vreme komunističkih vlasti, i danas, u najvećoj meri, prešli u ruke Albanaca - ističe Rakočević.

Kako žive preostali Srbi u metohijskim selima danas najbolje govori činjenica da ih, posle leta 1999. godine i ulaska međunarodnih snaga zajedno sa pripadnicima OVK, u gradovima više nema. Zbog terora su morali da odu. Peć, Istok, Đakovica, Prizren postali su etnički skoro sasvim čiste albanske sredine.

Selo Žač kod Istoka je imalo velikih problema, posebno 2010. godine kada se u selo vratilo nekoliko srpskih porodica.

- Život Srba u enklavama u opštini Istok funkcioniše, ali teško. Albanci ne vole da čuju reč Metohija. NJima je Tito obećao Kosovo. Postoje česte provokacije, kada je god tenzija na severu odrazi se i kod nas. Sad su opet učestale pljačke, naročito u Osojanu. Opština Istok sada ima ukupno oko 500 Srba, s tim što su sela raštrkana, u ovoj enklavi je oko 200 - kaže za Kosovo onlajn Veljko Komatović iz Žača.

Najveći gradovi u Metohiji su Peć, Prizren, Orahovac, Đakovica, Dečani, Suva Reka i Istok.

NJegova sedmočlana porodica, kaže, sa komšijama Albancima pokušava da gradi normalan suživot, ali ima problema.

- Postoje albanske porodice koje su se doselile posle bombardovanja 1999. i one prave probleme. Moja porodica devet puta napadana, dva puta moja supruga na imanju, tri puta ja napadan, tri puta pucano na moju kuću. Kada smo se vratili nastavljen je teror. Sad u Žaču ima osam srpskih kuća, imamo osmoro dece u selu i dvoje omladinaca. Žač sada ima sedam učenika koji pohađaju nastavu u Osojanu. U Osojanu je najveća grupa Srba, tamo je oko 70 kuća - priča Komatović.

"Ravnica vojvode Jovana“

Etimološko značenje reči Metohija nedvosmisleno ukazuje na njen hrišćanski, pravoslavni karakter, pojašnjava Ognjen Karanović, istoričar i direktor Centra za društvenu stabilnost.

- Naime, reč predstavlja izvedenicu od grčkog termina "metoh", koji označava zajednicu, odnosno naseobinu monaha koji obrađuju manastirsku zemlju. Kada je u pitanju srpski etnički kolektivitet u srednjem veku, ova reč determinisala je manastirsko imanje. Danas, na albanskom jeziku Metohija je definisana kao oblast šireg regiona Rafši i Dukađinit, koje, opet, predstavljaju izvedenice iz srpskoslovenskog jezika, odnosno, redakcije srpskog jezika u srednjem veku. Navedene termine doslovce prevodimo kao "ravnicu vojvode Jovana", što je naziv izveden iz imena Jovana, jednog srpskog srednjovekovnog velikaša - navodi Karanović za Kosovo onlajn.

Geografski Metohija je prostrana tektonska dolina u slivu reke Beli Drim na jugu Srbije, oivičena planinama (počev sa istoka): Suva Gora, Mokra Gora, Žljeb, Rusolija, Štedim, Volujak ili Bela Kut, Bjelopać, Slano Polje, Koprivnik, Pleš, Rupe, Bogićevica, Đerovica, Bogdaš (sada Marjaš), Ujezdna, Paštrik i na krajnjem jugu Šar-planina sa župama: Gora, Okolje i Sredska sa Prizrenskim Podgorom. Metohiji pripada i Rugovo u izvorištu Pećke bistrice. Prvobitni slovenski i srpski nazivi za Metohiju nosili su imena po župama: Hvostno, okolina Peći i reke Bistirce; Zatrnavska župa, između Dečanske bistrice i reke Zatrmave; župa Reke, između reka: Trnave i Ribnika; Patkovo, između Đakovice i Hasa pod Paštrikom; Podrimlje, u dolini Belog Drima; Prekoruplje sa Klinom, na levoj strani Belog Drima; Drškovina, okolina Rudnika i dela Drenice; Kupavča, dolina i današnje reke Kujavče; Pećki Podgor, pod planinom Mokrom Gorom; Prizrenski Podgor, pod istočnim ograncima Šarplanine sa župama; Gora, Opolje i Sredska. Sve metohijske reke i rečice nose slovenske i srpske nazive.

Šta znači Metohija

Metohija znači "zemlja pod upravom manastira". Naziv dolazi od grčke reči metoh (μετοχή [metokhé]) što znači "zajednica, koja je prvobitno označavala naseobinu monaha koji obrađuju manastirsku zemlju". Kod Srba u srednjem veku označava manastirsko imanje. Na albanskom Metohija se smatra delom šire oblasti Rrafshi i Dukagjinit (što znači "ravnica vojvode Jovana" po jednom srednjovekovnom velikašu; na srpskom Dukađin (alb. Dukagjin)), koja objedinjuje Metohiju i određene krajeve Albanije zapadno od albanske granice.

Albanski nacionalisti vide naziv Metohija u negativnom svetlu, jer ih asocira na Srpsku pravoslavnu crkvu.

- Pećka Bistrica sa pritokama Jelenačka Bistrica i Bjeluha; Dečanska Bistrica sa pritokom Kožljarska Bistrica; Loćanska Bistrica, Prizrenska Bistrica sa pritokom Manastirička Bistrica; Sušice: Belopoljska, Zagrmljanska, Brestovička i Suhogrlska; Ribnica, Rubnik, Trnava, Trava, Trepetnik, Jablanica, LJubižnja; Istok, Drenica, Topluha i druge. Stare srpske i srednjovekovne nazive sela i njihovih delova i zaselaka najpotpunije beleže sačuvane povelje srpskih manastira u Metohiji. U Žičkoj povelji kralja Stefana Prvovenčanog iz 1220. godine o darovanim selima srpskoj arhiepiskopiji u župi Hvosno nabrajana su sela koja su do danas zadržala svoje tadašnje nazive: Peć sa zaseljima svojim, Črni Vrh (i sada Crni Vrh), Stlpezi (Stup), Trebovitići (Trebović), Goražda Vas (Goraždevac), Nakla Vas (Naklo), Čelpeci (Čelopek), Labljani (Labljane), Žutoglavi sa gradom (Žutoglav). Takođe, tu su i planine u Hvosnu: Slano Polje sa Tmastim Gvozdom. U Dečanskim poveljama, koje najvećim delom obuhvataju metohijska sela, zabeleženo je oko 500 toponima. Svi su oni u apsolutnom broju srpskog jezičkog porekla - iznosi detaljne podatke Karanović.

U Dečansku hrisovulju iz 15. veka uneti su popisi domaćinstava u 89 sela i drugih naseobina u Metohiji. Od ukupno 2432 upisane kuće samo su 44 zapisane kao arbanaške, odnosno, 1,90 procenata. U Svetoarhanđelskoj povelji cara Dušana iz 1348. godine, na osnovu koje je osnovana vladareva zadužbina, manastir Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila kod Prizrena, ubeležen je manastirski metoh sa 111 sela i naselja, što potvrđuje apsolutnu dominaciju srpskih toponima.

- Sa izuzetkom osam arbanaških i osam vlaških katuna, ostala sela metoha imaju srpske nazive. Uspostavljanje osmanlijske uprave nad župama današnje oblasti Metohije, sredinom XV veka, uslovilo je drastične izmene u verskom životu, etničkoj strukturi, političkim procesima i, svakako, kulturološkim stremljenjima žitelja današnje Metohije. S obzirom na to da je od ranog srednjeg veka i romejske, a kasnije srpske uprave na prostoru jugozapadne oblasti današnje južne srpske pokrajine, bilo aktivno na stotine manastira i njihovih metoha, vremenom se ustalio neformalni naziv Metohija u toponimskoj kulturi Srba na ovim prostorima, ali i kad je reč o terminologiji, koju su koristile osmanlijske vlasti i doseljeno arbanaško stanovništvo (većinom posle Velike seobe Srba 1690. godine). Čak i uz snažan proces islamizacije i izmene etničke strukture, turske vlasti su početkom 18. veka uvele naziv "Metohija" u službenu korespondenciju njihove administrativne uprave - napominje Ognjen Karanović.

Od Stare Srbije do zabrane pominjanja Srba

Da je prostor Metohije najsvetija istorijska uspomena Srba, ukazuje i Aleksandar Gudžić, istoričar iz Gračanice.

- Tu su crkve i manastiri koje su podizali srpski vladari u srednjem veku. Oni su, kako bi manastire učinili nezavisnim, poklanjali zemljišne posede kako bi crkva bila ekonomski nezavisna i mogla samostalno da deluje u državi i društvu. Do dolaska komunista na vlast dominatan naziv za Kosovo i Metohiju bio je Stara Srbija, prostor gde su nastale prve srpske države. Albancima, političkim elitama u Prištini, smeta naziv Metohija, jer ta reč podseća na srpsko prisustvo na ovim prostorima. To političke i intelektualne elite u Prištini žele da unište, da u sećanju običnih ljudi, bili oni Srbi ili Albanci, izbrišu sećanje na srpsko prisustvo. Oni se ponašaju kao da Srbi ovde nikada nisu živeli, kao da su nestali - kaže Gudžić.

Interesi velikih sila sa političkog Zapada i velikoalbanskih nacionalističkih elita danas u pogledu termina Metohija se poklapaju. U cilju stvaranja "velike Albanije" taj termin neprihvatljiv je za albanski separatistički pokret, dok je za velike sile taj naziv opasan jer žele da opravdaju nasilno rušenje srpskog suvereniteta na Kosmetu, slažu se naši sagovornici.

- Posle završetka Drugog svetskog rata, Kosmet je ustrojen kao oblik autonomne teritorijalno-političke zajednice u okviru Narodne (kasnije Socijalističke) Republike Srbije. Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast (AKMO) uspostavljena je 10. jula 1945. godine. Današnje granice Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast dobila je 1959. godine proširenjem na severu, kada su delovi opštine Raška naseljeni isključivo srpskim življem izuzeti iz sastava "centralne Srbije" i prisajedinjeni opštini Leposavić - podseća Ognjen Karanović.

Na osnovu Ustava Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije iz aprila 1963. godine, autonomna oblast uzdignuta je na nivo pokrajine sa zvaničnim nazivom – Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija.

Metohija prećutana u Rezoluciji 1244 UN

- U procesima razgradnje socijalističke Jugoslavije, federiranja federacije, koji su počeli nakon Brionskog plenuma 1966. godine, rukovodstvo Saveza komunista Jugoslavije na čelu sa Titom i secesionističkim snagama iz separatistički raspoloženih federalnih jedinica, otvoreno su podržavali albanski nacionalistički pokret (čak i u organizaciji SK na Kosmetu) na Kosovu i Metohiji. Državno-partijski i republičko-pokrajinski rukovodioci u Beogradu i Prištini pokazivali su puno razumevanje za secesionističke težnje albanskog etniciteta i njihovih elita na Kosmetu.

U datom kontekstu, a na osnovu ustavnih amandmana iz novembra 1968. godine, ime pokrajine promenjeno je u Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo, čime je Metohija uklonjena iz naziva. Prema odredbama ustava Srbije i Jugoslavije iz 1974. godine, SAP Kosovo je i formalno dobilo status federalne jedinice sa elemntima državnosti. Pobeda težnji albanskog secesionističkog i ekstremističkog nacionalnog pokreta imala je trijumfalan karakter. Nakon „buđenja srpske nacionalne svesti“, uzrokovane terorom albanskih vlasti na Kosovu, na osnovu odredaba Ustava Republike Srbije iz 1990. godine vraćen je stari naziv pokrajine u formatu – Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija.

Tako je drugi put vaspostavljen drevni naziv Metohija, koji su Albanci identifikovali sa srpskim identitetskim karakterom Stare Srbije na Kosmetu. Slično marksističkim doktrinama jugoslovenskih komunista između dva svetska rata, koji su predlagali da se Kosovo (bez naziva Metohija, okarakterisanog kao „leksički izraz velikosrpskog hegemonizma“), kao sovjetska socijalistička zemlja prisajedini Albaniji, tako su i velike sile političkog Zapada u otimanju južne srpske pokrajine odlučile da izađu u susret velikoalbanskim, hegemonističkim i zločinačkim ciljevima. U toku mirovnih pregovora pre agresije NATO na Srbiju 1999. godine, organizovanih navodno sa ciljem uređenja Kosmeta „kao demokratskog, multietničkog i mulitikulturnog organizma“, politički Zapad uporno je izostavljao naziv Metohija u zvaničnim dokumentima na osnovu kojih je trebalo okončati postojeću krizu. Tako je i u dokumentima Ujedinjenih nacija (pa i rezolucije 1244 Saveta bezbednosti) reč „Metohija“ iz naziva južne srpske pokrajine jednostavno prećutana - zaključuje Karanović.

(Radio Goraždevac/Kosovo online)