TVRĐAVA PETRUS: Najveća vojna baza srednjevekovne Srbije

Utvrđenjem i celom oblašću Petruškog krajišta koje je čuvalo Srbiju od napada iz timočkog i moravskog pravca zapovedao je vojvoda Crep Vukosavić iz rezidencijalnog objekta čije su dimenzije i način gradnje zaprepastili naučnike.

- Bila je to dvorana duga 16 metara i široka 10 metara, površine 165 kvadrata, a poređenja radi, slična dvorana u prestonom Smederevu despota Đurđa je zahvatala 105 metara kvadratnih - kaže arheolog Filip Stefanović iz paraćinskog muzeja. - Zgrada u kojoj se dvorana nalazila verovatno je imala i sprat, bila je ukrašena freskopisom i dekorativnim kamenim elementima, a pod joj je bio pokriven keramičkim opekama povezanim malterom. Pretpostavljamo da je to bila "sala za sastanke" Crepovih petruških vitezova, o čijoj snazi govori da su oni na Božić 1381. u boju na Dubravnici, nedaleko od Petrusa, teško porazili osmanlijsku vojsku. Bila je to prva hrišćanska pobeda posle Maričke bitke.

Iako su istorijski podaci ukazivali na značaj tvrđave na 11 kilometara od velikog srednjovekovnog trga Parakinov brod, današnjeg Paraćina, do sada ona nije sistematski istraživana. U kratkim i površnim arheološkim kampanjama, između kojih su prolazile decenije, nisu utvrđene čak ni tačne dimenzije Petrusa. Tada iskopani ostaci fortifikacija nisu konzervirani i danas su u dosta lošem stanju, a razaranju su svojski doprineli i pljačkaši starina. Sećanje na tvrđavu vojvode Crepa, koga knez Lazar u poveljama naziva bratom, opstajalo je pre svega zahvaljujući Društvu za negovanje tradicije, kulturu i umetnost "Petrus", iz sela Zabrega podno ostataka srednjovekovnog grada.

Mladi stručnjaci Zavičajnog muzeja u Paraćinu su uz podršku Ministarstva kulture ove godine napravili zaokret i započeli prava sistematska istraživanja, koja su donela iznenađujuće podatke.

- Iskopavanja pokazuju da je Petrus najveća poznata brdska tvrđava srednjovekovne Srbije, dimenzija oko 300 metara puta 150 metara, sa donjim i gornjim gradom - kaže Stefanović. - Na krajnjem istoku gornjeg grada, dimenzija 65 metara sa 20 metara, nalazila se palata, ali pored nje tu su još dva velika i do sada potpuno neistražena objekta. Ima ih još na padinama zaraslim u šumu i žbunje, ali tačan broj i namenu moći ćemo da utvrdimo tek posle raščišćavanja terena. Već sada je sigurno da je Petrus imao isključivo vojnu namenu i da u njemu nisu živeli civili. Današnjim terminima govoreći, bio je vojna baza kojom je zapovedao pripadnik najvišeg sloja vojnog plemstva, čije se zvanje vojvode može porediti sa funkcijom člana generalštaba.

 

Srednjovekovno Petruško krajište, prostor između Ćuprije i Paraćina gde ravnicu sužavaju obronci Juhora i Kučaja, odvajkada je kapija na stazi migracija i invazija. O tome govori i podatak da su na prostoru Petrusa pronađeni ostaci gradine još iz gvozdenog doba, a od vremena Stefana Nemanje oblast oko klisure Crnice nalazi se na granici srpske države.

- Petruška oblast je dobila poseban status krajišta, granične oblasti prema Bugarskoj, a docnije Turskoj, tokom vladavine cara Dušana - objašnjava Stefanović. - Dušan daruje "pustoš Petrus" županu Vukoslavu, vlastelinu poreklom najverovatnije iz današnje Hercegovine. Ta oblast se prostirala od manastira Ravanice do Pojata i Drenovca, a župan gradi prvo utvrđenje Petrus na planini Babi, gde i danas postoje ostaci srednjovekovnog grada.

Vukoslava je nasledio sin Crep, koji postaje vlastelin krajišnik, sa stajaćom vojskom kojom je branio granicu.

- U vreme vojvode Crepa, staro utvrđenje Petrus na Babi postaje malo za tu namenu i on garnizon seli na Čokoće brdo, u ataru današnjeg sela Zabrega, gde gradi novo utvrđenje - kaže Stefanović. - Ovo utvrđenje postaje centar Petruškog krajišta u drugoj polovini 14. veka i tu funkciju zadržava i tokom 15. veka u despotovini, pa nije pogrešno ni ovo utvrđenje nazivati Petrus.

Ni starije utvrđenje na Babi nikada nije arheološki istraživano, iako je poznato da su u njegovoj blizini pronađeni grobovi iz doba Stefana Nemanje. Samo su 2018. i 2019. u organizaciji Zavičajnog muzeja Paraćina prikupljani površinski nalazi i mapirani ostaci objekata i fortifikacija. Danas ovaj neistraženi prostor ugrožava obližnji kamenolom koji preti da srpsku baštinu zaista pretvori u pustoš.

Vojvoda Crep je najverovatnije bio ktitor najznačajnijih među njima, Sisojevca, Namasije i Blage Marije Petruške, kao i Crkve Svetog Jovana Krstitelja pod tvrđavom. Visoki vojni vlastelin je imao dobre prihode jer je u njegovoj nadležnosti bilo ubiranje carina, pa se pojavljuje i kao dobrotvor svetogorskih manastira Hilandara i Velike lavre. Crepovo ime se u dokumentima više ne pojavljuje posle Kosovskog boja, pa se pretpostavlja da je poginuo u njemu.

PLODONOSNA SARADNJA

ISKOPAVANJA na Petrusu finansiralo je Ministarstvo kulture, uz podršku lokalne samouprave i cementare u Popovcu u čijoj se neposrednoj blizini nalazi srednjovekovni grad.

Istraživanjima je rukovodio Filip Stefanović, kustos arheolog i Branislav Stojanović, direktor Zavičajnog muzeja Paraćin. Učestvovali i arheolog prof. dr Monika Milosavljević, Nikolina Manojlović, student master studija arheologije, i diplomirani arheolozi iz Jagodine Lana Trajković i Dušan Paunović.

Za još vesti zapratite nas na našoj zvaničnoj Fejsbuk stranici - budimo "na ti".

Nova dimenzija novosti, vaš "Nportal.rs".