Sa pravnom problematikom Rastko Nemanjić (potonji Sava) prvi put se susreo tokom svog kratkotrajnog boravka u Humskoj oblasti (1190/91), gde mu je otac Stefan Nemanja poverio pomenutu oblast na upravu.
Nakon odluke da napusti svetovni život i upravne dužnosti, Rastko Nemanjić po svemu sudeći sa nekolicinom crkvenih ljudi uputio se na Svetu Goru, koja je i tada uveliko uživala status duhovnog epicentra Pravoslavlja.
Tokom boravka na Svetoj gori njegova zakonodavna delatnost je bila bogata i raznovrsna, jer je njegovu ktitorsku aktivnost u svetogorskim manastirima morali da slede i odgovarajući pravni koraci, obzirom da je morao da potpisuje ugovore o kupovini imanja, gradnji verskih objekata i slično. Osnivanje manastira Hilandara pratio je veliki broj različitih pravnih akata među kojima su bili i Ktitorska povelja Simeona Nemanje i Hilandarski tipik. Smatra se da je monah Sava dosta učestvovao u izradi ktitorske povelje njegovog oca.
Hilandarski tipik
Hilandarski tipik je srednjovekovni spis na pergamentu. Napisao ga je Sveti Sava 1200. godine nakon pisanja Karejskog tipika. Sveti Sava je tipikom odredio norme kaluđerskog života u manastiru, kao i organizaciju manastirske uprave. Tipik je napisan po ugledu na prolog tipika konstantinopoljskog manastira Bogorodice Blagodateljice. Ovaj tipik se do danas nalazi u upotrebi u manastiru Hilandar kao i u brojnim monaškim zajednicama po Srbiji.
Hilandarski tipik rađen je za potrebe srpske monaške zajednice na Svetoj Gori. Moguće da je Sava u Karejskoj keliji sam, ili uz pomoć svoje sabraće radio na izradi Hilandarskog tipika. Hilandarskim tipikom prenet je u srpski manastir na Svetoj Gori način monaškog života jednog carigradskog manastira, a kasnije će on biti prenet i u Srbiju. Nešto ranije iz pera monaha Save nastao je i Karejski tipik. On je svoje ime dobio po Kareji, mestu i manastiru u kome se Sava podvizavao u prvim godinama boravka na Svetoj Gori.
Pročitajte još
Karejski tipik je po svojoj crkvenorpavnoj sadržini, po svom formularu i pravnoj terminologiji predstavlja samostalno zakonodavno i književno delo svetog Save.
Foto: B.Subašić
U odredbama Karejskog tipika posebna pažnja je bila posvećena osiguravanju nezavinsnosti ove monaške ustanove, kako od svetogorskog prota tako i od igumana Hilandara. Povezanost kelije sa manstirom utvrđena je činjenocom da je upražnjeno mesto nastojatelja kelije popunjavano monahom iz hilandarskog bratstva.
Po povratku u Srbiju Sava je u Studenici izradio dva pravna akta - Studenički tipik, i verovatno dopunu Nemanjinoj ktitorskoj povelji sa odredbama o ekonomskoj organizaciji manastira (kasnije poznatom kao Zakon svetog Simeona i svetoga Save). Tokom Savinog boravka u Solunu 1220. tada već kao Arhiepiskop Srpski sastavio je čuvenu Krmčiju ili Nomokanon.
U pitanju je kompilacija sastavljena od raznih kanonskih zbornika (Sintagma kanona u 50 naslova patrijarha Jovana Sholastika, Prefotijevski nomokanon u 14 naslova), prevoda odabranih komentara kanonista 12. veka, Aristina i Zonare, kao i prevoda Prohirona (Građanskog zakona) cara Vasilija I Makedonca. Nomokanon svetog Save je jedinstveni crkveno-pravni zbornik koji je imao velikog značaja u srpskoj pravnoj istoriji.
Zakonopravilo je bila potupuno nova kompilacija svetovnog i crkvenog prava, preuzeta iz vizantijskih izvora, ali prilagođena društvenom lokalnom kontekstu Srbije. Srpsko srednjevekovno pravo nije poznavalo pravne netransplante jer su svi propisi preuzeti iz rimsko-vizantijskog prava. Srbija je postala deo evropske i hrišćanske civilizacije. U Srbiji, svetosavski nomokanon naziva se i božanskim zakonom. Takođe, ovim aktom definisana je i tzv. dijarhija - simfonija (odnos) između svetovne i duhovne vlasti.
Zakonopravilo je poslužilo kao osnova zakonodavstvu srpskih vladara, uključujući i Dušanov Zakonik iz 1349. i 1354. godine (članovi 6, 8, 11, 101, 109 i 196). Zakonopravilo je postalo i prvi zakonik obnovljene Srbije, skoro šest vekova kasnije, kada 1804. godine počeo Prvi srpski ustanak. Prota Mateja Nenadović je time nastavljao Metodijev i Savin zakonodavni rad. Na Zakonopravilo nailazimo i u Srpskom građanskom zakoniku iz 1844. godine (članovi 93 i 94). U 19. veku je produženo ono što je započeto još u 9. veku.
Foto: Arhiva Novosti
I pored viševekovnog prekida državnosti Srbi su sačuvali svoju snagu izgrađivanja i čuvanja zakonskog poretka.
Organizovanje arhiepisopije pratilo je i izdavanje niza pravnih akata. Hrisovulja svetog Save i brata mu Stefana bila je dokumentarna promulgacija srpske arhiepiskopije i ovaj dokument je poznat samo po kratkom izvodu u rukopisu Sintagme Matije Vlastara iz 1453. godine. Formiranje episkopija i postavljanje episkopa pratilo je izdavanje odgovarajućih akata ali nijedan od njih nije sačuvan. Isto tako od velikog broja različitih povelja sačuvana je u autentičnom prepisu samo jedna, povelja manastiru Svetog Nikole na skadarskom ostrvu Vranjini.
Za razvoj srpske srednjovekovne crkve izuzetno je značajan Sinodik pravoslavlja koji je Sava izneo u okviru svoje besede održane u Žiči. Sinodik se sastoji od dva dela: u prvom delu prihvataju se sve pozitivno izložene odredbe donete na crkvenim saborima, dok se u drugom delu osuđuju elementi nekih jeretičkih učenja (pojedini naučnici pretpostavljaju da je u pitanju bogumilska jeres). U ovom dokumentu se vidi koliko je Sava pažljivo nastojao da izbegne bilo kakvo bogoslovsko odstupanje od pravoslavnog učenja.
BONUS: NAJAKTUELNIJI VIDEO SNIMCI
Za još vesti zapratite nas na našoj zvaničnoj Fejsbuk stranici - budimo "na ti".
Nova dimenzija novosti, vaš "Nportal.rs".
