U Srbiji, u 19. veku, nije bilo mnogo školovanih žena. U patrijarhalnom društvu tog vremena, ženama nije bilo lako da se dokažu. Čak i one malobrojne koje su stekle visoka zvanja, teško su se probijale u svetu koji je bio stvoren za muškarce.
Prva žena u vladi
Jelisaveta je rođena 1878. u Beogradu, kao jedno od 13 dece, u uglednoj cincarskoj porodici trgovca. Kada je završila srednju školu odlučila je da nastavi školovanje i da ga finansira ga novcem od miraza. Bila je prva generacija studenata arhitekture na Tehničkom fakultetu u Beogradu. Diplomirala je 1900. u grupi sa još četiri mladića.
Jedan od njenih prvih projekata bilo je zeleno barokno stepenište prekoputa francuske ambasade na Malom Kalemegdanu. Veliku slavu stekla je 1903. kada je dobila treću nagradu na konkursu za projekat grobne crkve Karađorđevića na Oplencu. Iako nije pobedila, to ju je katapultiralo u svet naše arhitekture i varoški život. Nastavila je da projektuje do 1914, mahom u Beogradu.
Otmena, talentovana i hrabra
Jelisaveta Načić bila je prva žena zaposlena u državnoj upravi Srbije, u Ministarstvu građevina i Beogradskoj opštini. Konkurs za crkvu Karađorđevića na Oplencu, gde, među devet najpoznatijih arhitekata, sa samo 23 godine, dobija treću nagradu, lansira je među mlade zvezde beogradske arhitekture. Kao urbanista uređuje Kalemegdan, Terazije i sarađuje sa Ivanom Meštrovićem.
Među značajnijim objektima su kuća Božidara Krstića (1904) na uglu Šafarikove i Đure Daničića, kuća Marka Markovića (1904) na uglu Jovanove i Kapetan-Mišine, OŠ „Kralj Petar I“ kod Saborne crkve (1906), kuća Zorke Arsenijević (1907) u Lominoj 46, kolektivni radnički stanovi kraj Bajlonijeve pijace (prvi deo izgrađen 1910/11, drugi 1924) između Venizelosove, Komnen Barjaktara, Senjanina Ive i Herceg Stjepana, Bolnica za tuberkulozne na Vračaru (1912), uništena u bombardovanju u Prvom svetskom ratu, projektovala je Crkvu Aleksandra Nevskog u Beogradu (1912), Crkvu Arhangela Mihaila u Štimlju na Kosovu posvećenu kosovskim junacima (1912-13)...
Pročitajte još
Kao poznatu patriotkinju, po okupaciji Srbije, Austrijanci su je prognali u logor Nežider, jer je, na Terazijama koje je uređivala, podigla slavoluk na kome je pisalo: "Nisu svi Srbi oslobođeni", u čast srpskih ratnika koji su se vraćali iz balkanskih ratova. U logoru se zaljubljuje, venčava i rađa devojčicu Luciju sa albanskim profesorom Lukom Lukajem, koga su logoraši opisivali kao Albanca koji je voleo Srbe. Lukaj je pisac prvog albansko-srpskohrvatskog rečnika, objavljenog u Beogradu 1935. godine.
Po izlasku iz logora, žive dve godine u Beogradu, a zatim u Skadru, zbog bolesti Lucije i političkog angažmana Luke Lukaja. Lukaj je bio ministar u vladi Esad-paše, koji je pomogao Srbima da pređu preko Albanije u vreme Prvog svetskog rata.
Zabranjena ljubav
Ni strašni uslovi logorskog života nisu pokolebali stamenu Jelisavetu - navodi istoričar Dejan Ristić. - U tom grotlu stradanja i smrti pronašla je životnu ljubav, prosrpski orijentisanog intelektualca iz ugledne albanske porodice. Ali umesto ljubavi i podrške, mladi bračni par, koji je preživeo strahote zatočeništva, naišao je na neodobravanje braka Srpkinje i Albanca. Jelisavetu je majka odbacila, a slično neodobravanje pratilo ih je i u Skadru, mestu porekla Lukajeve porodice.
Jelisaveta Načić živela je u tri grada: Beogradu, Skadru i Dubrovniku, gde je umrla 1955. godine. U Dubrovnik se sele 1923. godine, gde ostaju do kraja života.
Jelisaveta se više nije bavila arhitekturom, pa umire siromašna i zaboravljena.
Iz protesta što joj FNRJ nije dala penziju, ćerka Lucija sahranjuje je na nepoznatoj adresi i zariče se da nikada nikome neće otkriti gde je majčin grob.
BONUS VIDEO:
