Filbi i Blant, zajedno sa Gajem Berdžesom, Donaldom Meklinom i DŽonom Kernkrosom, bili su deo „Kembridž petorke“ ili "Kembričke petorke" – grupe bivših studenata Kembridž univerziteta koji su prosleđivali informacije Sovjetskom Savezu od 1930-ih do najmanje 1950-ih.
Deklasifikovani dokumenti britanske domaće tajne obaveštajne agencije, koje je objavio Nacionalni arhiv, pružaju detaljan pogled na grupu čije su tajne aktivnosti fascinirale javnost i inspirisale brojne špijunske filmove i romane.
Među dokumentima se nalazi i nepotpuno priznanje Kima Filbija od šest stranica iz 1963., koji se smatra vođom Kembridž petorke i koji je postao visokorangirana ličnost britanske strane špijunske agencije MI6, u kojoj je konačno priznao prevaru nakon više godina sumnja.
On priča kako je 1934. godine na nagovor svoje supruge Lizi, koja je bila članica Komunističke partije, upoznao čoveka po imenu „Oto“, javlja Rojters.
- Ukratko, predložio mi je da radim za organizaciju koju sam kasnije mogao da identifikujem kao OGPU (sovjetska tajna služba) - napisao je Filbi.
Pročitajte još
- Sa velikom pažnjom sam objasnio svoj stav, a on me je dugo ispitivao. Ostao je pri svojoj ponudi i prihvatio sam.
Šta je bila "Kembrička petorka"
Kembridž petorka je bio špijunski krug u Ujedinjenom Kraljevstvu koji je prosleđivao informacije Sovjetskom Savezu tokom Drugog svetskog rata i Hladnog rata, i bio je aktivan od 1930-ih do barem ranih 1950-ih. Niko od poznatih članova nikada nije procesuiran zbog špijuniranja. Brojnost i članstvo u prstenu su se polako pojavljivali, od 1950-ih pa nadalje.
Šira javnost je prvi put postala upoznata sa zaverom 1951. nakon iznenadnog bekstva Donalda Meklina (1913–1983, kodno ime Homer) i Gaja Berdžesa (1911–1963, kodno ime Hiks) u Sovjetski Savez. Sumnja je odmah pala na Kima Filbija (1912–1988, kodna imena Soni i Stenli), koji je na kraju pobegao u Sovjetski Savez 1963. Nakon Filbijevog bekstva, britanski obaveštajci su dobili priznanja od Entonija Blanta (1907–1983, kodno ime DŽonson), a zatim i DŽona Kernkrosa (1913–1995, kodno ime List), na koje se gleda kao na poslednju dvojicu u grupi od pet špijuna. NJihovo učešće držano je u tajnosti dugi niz godina: do 1979. za Blanta i 1990. za Kernkrosa. Nadimak Kembridž četiri je evoluirao u Kembridž petorku nakon što je dodat Kernkros.
Grupu je regrutovao NKVD (Narodni komesarijat unutrašnjih poslova) odnosno tajna policija Sovjetskog Saveza tokom njihovog školovanja na Univerzitetu u Kembridžu 1930-ih, ali o tačnom vremenu se raspravlja. Blant je tvrdio da nisu regrutovani kao agenti sve dok nisu diplomirali. Član Triniti koledža , Blant je bio nekoliko godina stariji od Berdžesa, Meklina i Filbija; delovao je kao otkrivač talenata i regrut.
NJih petorica je bilo uvereno da je marksizam-lenjinizam sovjetskog komunizma najbolji mogući politički sistem i najbolja odbrana od fašizma. Svi su ostvarili uspešnu karijeru u ograncima britanske vlade. Prosledili su Sovjetima velike količine obaveštajnih podataka, toliko da je KGB postao sumnjičav da je bar deo njih lažan. Možda je jednako važan kao i posebne državne tajne bio demorališući efekat njihovog sporog razotkrivanja britanskog establišmenta i nepoverenje u britansku bezbednost koje je to izazvalo u Sjedinjenim Državama.
Mnogi drugi su takođe optuženi za članstvo u krugu Kembridža.
On takođe opisuje kako je pomogao da se regrutuju Berdžes i Meklin, a kasnije im je dojavio da će Meklin biti razotkriven 1951. godine, što je kulminiralo njihovim bekstvom u Sovjetski Savez.
Filbi je i sam pobegao u SSSR nedugo nakon priznanja, a 2010. godine dobio je počasnu spomen ploču u sedištu Spoljnoobaveštajne službe u Moskvi.
U dosijeima koji se odnose na Blanta postoji transkript razgovora iz 1964. godine koji je vodio pripadnik MI5 Artur Martin u kojem on konačno priznaje u zamenu za imunitet od krivičnog gonjenja.
U to je vreme bio savetnik za umetnost pokojne kraljice Elizabete, a tu je ulogu zadržao do 1972. NJegovo sudelovanje u Kembridž petorici javno je otkriveno tek 1979.
Beleška iz marta 1973. kaže da je kraljičin privatni sekretar s njom razgovarao o Blantu.
- Sve je to prihvatila vrlo mirno i bez iznenađenja - rečeno je.
Kernkros, poslednji iz špijunskog lanca koji je javno identifikovan 1990-ih, priznao je u razgovoru 1964. u SAD-u da je i njega regrutovala sovjetska obavještajna služba.
- Kernkros je priznao da je špijunirao od 1936. do 1951. godine - navodi se u telegramu poslatom iz Vašingtona.
Neki od dokumenata biće deo posebne izložbe u Državnom arhivu pod nazivom "MI5: Službene tajne", koja će sadržati dosijee, fotografije, dokumente i opremu koju su koristili špijuni u 115-godišnjoj istoriji agencije.
- Iako veliki deo našeg rada mora ostati tajan, ova izložba odražava našu stalnu predanost da budemo otvoreni gde god možemo - rekao je sadašnji šef MI5 Ken Mekalum.
Drugi dokumenti objavljeni u utorak koji se odnose na rad MI5 od 1909. do 1970-ih, otkrivaju interes MI5 za glumca Dirka Bogarda za kojeg se verovalo da su ga kontaktirale sovjetske obavještajne službe, ali nakon intervjua sumnje su odbačene.
Inače, postojala je i knjižica, korišćena od 1939. do 1951. godine, koja je davala savete za nadzor kako da budete dobar „čuvar“.
„Ne preporučuje se upotreba maski za lice. Ovo se može smatrati bitnim u špijunskim filmovima, ali u praksi je za žaljenje. Lažni brkovi ili brada se lako otkrivaju, posebno pod jakim svetlima restorana, pabova ili u metrou", navodi se.